Αυτό ίσως θα έπρεπε να είναι κανονικό άρθρο, όχι ένα απλό blog post, και ίσως να γίνει κάποια στιγμή στο μέλλον. Αλλά, για την ώρα....
Ίσως να έχεις ακούσει ότι το επιτίθομαι είναι λάθος, ότι το σωστό είναι το επιτίθεμαι.
Αυτό είναι το λάθος. Και τα δύο ρήματα είναι σωστά. Απλά το επιτίθεμαι θεωρείται “επισήμως” σωστό, γι’αυτό και ακούγεται ότι είναι και αντικειμενικά σωστό. Η βασική του διαφορά από το επιτίθομαι είναι ότι το επιτίθεμαι είναι αρχαία ελληνική λέξη. Είναι η καθαρή αρχαία ελληνική λέξη: επί + τίθεμαι. Και από αυτή την άποψη, ναι, είναι σωστότερο, γιατί το επιτίθομαι είναι, ουσιαστικά, παραφθορά.
Ή εξέλιξη.
Σκέψου μόνο πόσες αρχαιοελληνικές λέξεις χρησιμοποιούνται σήμερα εξελιγμένες, διαφοροποιημένες, σύγχρονες. Οι λέξεις αλλάζουν, δεν μένουν ίδιες μέσα στους αιώνες.
Το επιτίθεμαι έχει τραγικά προβλήματα ως λέξη στη νέα ελληνική γλώσσα, ειδικά στους παρελθοντικούς ρηματικούς τύπους – δηλαδή, στους τύπους που χρησιμοποιούνται περισσότερο στη λογοτεχνία και με ενδιαφέρουν εμένα προσωπικά. Μιλάμε για χρόνους όπως Παρατατικός και Αόριστος.
Ας πούμε πως θες να γράψεις ότι μια ομάδα βαρβάρων ορμούσε σε κάτι αυτοκρατορικούς στρατιώτες. Πώς θα το γράψεις χρησιμοποιώντας το επιτίθεμαι; Θα γράψεις Οι βάρβαροι επετίθεντο στους αυτοκρατορικούς στρατιώτες;
Είναι δυνατόν; Είναι σωστό; Τυπικά, ναι, είναι σωστό. Και, εντάξει, μπορείς να το γράψεις αν επιμένεις. Δεν είναι και τελείως ξένο προς τη σύγχρονη γλώσσα. Αλλά ξενίζει. Ακούγεται παράξενο μέσα σε ένα κείμενο που όλα τα άλλα είναι γραμμένα με σύγχρονο τρόπο. Το επετίθεντο (ρηματικός τύπος του επιτίθεμαι) παραείναι αρχαϊκό για σημερινή χρήση.
Τι να κάνεις, λοιπόν; Να χρησιμοποιήσεις κάποιο άλλο ρήμα στη θέση του; Να γράψεις την πρόταση κάπως αλλιώς; Κι άμα δεν θέλεις; Αν θέλεις να χρησιμοποιήσεις το επιτίθεμαι και όχι κάποιο άλλο ρήμα;
Θα κάνεις εκείνο που είναι λογικό να κάνεις. Θα γράψεις Οι βάρβαροι επιτίθονταν στους αυτοκρατορικούς στρατιώτες.
Εξάλλου, οποιοσδήποτε ομιλητής της νέας ελληνικής γλώσσας επιτίθονταν θα έλεγε (ρηματικός τύπος του επιτίθομαι). Δεν υπάρχει περίπτωση να έλεγε επετίθεντο εκτός αν ήταν κανένας περίεργος ακαδημαϊκός πωρωμένος με τους αρχαϊκούς ρηματικούς τύπους. Και μαγκιά του αν είναι τέτοιος. Αλλά η γλώσσα εξελίσσεται· δεν μένει στο 1.500 π.Χ.
Φαντάσου να έβαζες έναν λογοτεχνικό χαρακτήρα που δεν είναι ακαδημαϊκός ή “γραμματιζούμενος” να λέει: “Εμείς ποτέ δεν θα επιτιθέμεθα σε ανθρώπους του Κράτους.” Μπορείς να το γράψεις, αλλά είναι ακραίο. Γιατί σχεδόν κανένας σύγχρονος άνθρωπος δεν μιλά έτσι. Συνήθως θα έλεγε “Εμείς ποτέ δεν θα επιτιθόμασταν σε ανθρώπους του Κράτους.”
Υπάρχουν, βέβαια, και κάποιες άλλες περιπτώσεις, λιγότερο ακραίες. Όπως επετέθην ή επιτέθηκα. Μπορείς να δεις κάτι γραμμένο όπως: Οι αναρχικοί επετέθησαν στους αστυνομικούς· ή: Οι αναρχικοί επιτέθηκαν στους αστυνομικούς. Και τα δύο ακούγονται εντάξει, πάνω-κάτω, στα νέα ελληνικά, αν και εγώ προσωπικά θα προτιμούσα πάντα το επιτέθηκαν.
Το θέμα είναι πως και το επιτίθεμαι και το επιτίθομαι είναι εξίσου σωστά· απλά το ένα αποτελεί γλωσσική εξέλιξη του άλλου. Και το πρώτο παρουσιάζει κάποια τραγικά προβλήματα στη σύγχρονη χρήση, ειδικά στους παρελθοντικούς του χρόνους.
(Επίσης, αυτό εδώ το άρθρο – όχι δικό μου – έχει κάποιους ενδιαφέροντες σχολιασμούς για το θέμα.)
Update 26/5/2020
Επειδή βλέπω ότι αυτό το post έχει ακόμα αρκετή κίνηση, παραπέμπω και στο άρθρο που έγραψα πρόσφατα για το επιτίθεμαι.