ΣΚΕΨΕΙΣ

21/8/2021

Παράξενα και Θαυμαστά Θηρία
Πλάθοντας πλάσματα σε κόσμους φανταστικούς

 

Ένα από τα πιο υπέροχα πράγματα όταν γράφεις φανταστική λογοτεχνία είναι ότι μπορείς να φτιάξεις οτιδήποτε μπορείς να διανοηθείς. Και το να φτιάχνεις μορφές ζωής που δεν υπάρχουν στον κόσμο μας είναι ψυχαγωγικό και προκλητικό συγχρόνως.

Τα όσα αναφέρω παρακάτω μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε για ιστορίες φαντασίας είτε για ιστορίες επιστημονικής φαντασίας. Άλλωστε, προσωπικά δεν νομίζω ότι υπάρχει καμιά πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε αυτά τα δύο είδη – ουσιαστικά, είναι ένα είδος. Απλώς, αν γράφεις επιστημονική φαντασία, πρέπει να προσέξεις λίγο περισσότερο τα επιστημονικά δεδομένα στα οποία βασίζεις τις μορφές ζωής που θέλεις να φτιάξεις... αν και η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές έχουμε δει κάτι τελείως εξωφρενικά πλάσματα σε ιστορίες επιστημονικής φαντασίας.

Αν γράφεις ιστορίες φαντασίας, δεν είναι ανάγκη τα όντα που φτιάχνεις να βασίζονται σε πολύ σκληρά επιστημονικά δεδομένα· πρέπει όμως να ακολουθούν μια κάποια λογική. Πρέπει να βγάζουν νόημα με κάποιο τρόπο.

Και αυτό είναι το πρώτο βασικό πράγμα που οφείλει κανείς να έχει στο μυαλό του όταν σκοπεύει να συμπεριλάβει στις ιστορίες του κάποια μορφή ζωής που δεν υπάρχει στον δικό μας κόσμο. Αυτή η οντότητα πρέπει ή να δένει άμεσα με την αφήγηση – να έχει λόγο ύπαρξης καθαρά αφηγηματικό – ή να δένει άμεσα με τον φανταστικό κόσμο της αφήγησης – να έχει, δηλαδή, λόγο ύπαρξης οντολογικό.

Στην πρώτη περίπτωση, μπορείς να έχεις πλάσματα που εμφανίζονται μία και μόνο φορά – για τη συγκεκριμένη ιστορία αποκλειστικά, καθώς είναι άμεσα συνδεδεμένα μαζί της. Για παράδειγμα, ένα εξωγήινο τέρας όπως στο The Thing (την ταινία του Carpenter η οποία είναι βασισμένη στη νουβέλα Who Goes There του Campbell): δεν είναι κάτι που υποτίθεται πως κυκλοφορεί γενικά στον κόσμο· είναι κάτι που κάνει «ειδική εμφάνιση» τώρα, για αυτή την αφήγηση.

Στη δεύτερη περίπτωση, εντάσσονται όντα που μπορεί να έχουν περιφερειακή επαφή με την αφήγηση αλλά άμεση με το φανταστικό σκηνικό, όπως θηρία που συναντούν οι χαρακτήρες στα ταξίδια τους. Για παράδειγμα, στις ιστορίες sword-and-planet του Edgar Rice Burroughs συναντάμε συνέχεια διάφορα φανταστικά ζώα που κατοικούν σ’αυτούς τους πλανήτες.

Σε οποιαδήποτε περίπτωση, το φανταστικό πλάσμα που φτιάχνεις πρέπει να έχει μια κάποια στοιχειώδη λογική βάση. Αν πρόκειται για παραλλαγή πραγματικού ζώου, ή για κάτι που μοιάζει ή σχετίζεται με πραγματικό ζώο, θα ήταν καλό, κατά πρώτον, να ρίξεις μια ματιά στο διαδίκτυο για να δεις πώς ζει και συμπεριφέρεται το ζώο αυτό – ακόμα κι αν σκοπεύεις να αλλάξεις τα δεδομένα για το πλάσμα που εσύ έχεις κατά νου να φτιάξεις. Όπως λένε: μπορείς να παραβείς καλύτερα τους κανόνες όταν πρώτα τους γνωρίζεις. Και διαφορετικά παραβαίνει τους κανόνες κάποιος που τους ξέρει από κάποιον που δεν τους ξέρει.

Για παράδειγμα, αν σκέφτεσαι να φτιάξεις ένα θηρίο που μοιάζει με ερπετό, ή εντάσσεται στην κατηγορία των ερπετών, τότε θα έπρεπε να ρίξεις μια ματιά στα ερπετά. Θα έπρεπε, επίσης, να προσέξεις ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στα ερπετά και στα αμφίβια. Κάποιοι νομίζουν ότι ο βάτραχος ή η σαλαμάνδρα είναι ερπετά – αλλά δεν είναι.

Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι χρειάζεται ολόκληρη ζωολογική μελέτη, αλλά καλό είναι να ξέρεις πέντε βασικά πράγματα.

Το πλάσμα που φτιάχνεις, όμως, μπορεί να μη μοιάζει με κάποιο υπαρκτό ζώο· αλλά, ακόμα κι αν μοιάζει, οφείλεις να σκεφτείς ορισμένα πράγματα παραπάνω πέρα από όσα μπορείς να βρεις με μια γρήγορη μελέτη. Άλλωστε, θέλεις να φτιάξεις ένα δικό σου πλάσμα, έτσι; Δε θέλεις να αντιγράψεις κάτι από αυτή την πραγματικότητα.

Για να έχει μια λογική βάση, το ον που φτιάχνεις πρέπει, κατά πρώτον, να αναρωτηθείς πώς υπάρχει εκεί όπου υπάρχει. Και το πιο βασικό είναι το πώς τρέφεται. Αν βάλεις ένα πελώριο θηρίο επάνω σ’ένα μικρό, ξερό νησί, πώς θα μπορούσε ποτέ ένα τέτοιο θηρίο να υπάρξει εκεί; Τι τρώει; Αν οι χαρακτήρες της ιστορίας σου το συναντήσουν και αμέσως τους επιτεθεί για να τους φάει, αυτό τι σημαίνει; ότι είναι σαρκοβόρο; Μα, αν είναι σαρκοβόρο, πού βρίσκει τροφή σε ένα μικρό ξερονήσι για να συντηρήσει ένα πελώριο σώμα; Θα μπορούσε τώρα να πει κανείς ότι, δεδομένου πως αυτό μοιάζει παράλογο, καλύτερα να μη βάλεις ένα τέτοιο θηρίο εκεί. Ωστόσο, με αρκετή φαντασία, ίσως μπορούσες να εκλογικέψεις την ύπαρξή του σε ένα μικρό ξερονήσι. Το θηρίο πιθανώς να αντέχει πολύ καιρό χωρίς τροφή (όπως μια καμήλα, για παράδειγμα) και να έτυχε να βρεθεί στο ξερονήσι αφού ένα πλοίο που το μετέφερε (για κάποιο τσίρκο;) ναυάγησε. Αυτό δεν είναι το μόνο πιθανό σενάριο· απλώς είναι κάτι που σκέφτηκα τώρα, επιτόπου. Μπορεί να σκεφτείς οτιδήποτε άλλο για να αιτιολογήσεις την παρουσία του θηρίου στο ξερονήσι· αλλά πρέπει να σκεφτείς κάτι. Ακόμα κι αν αυτό δεν παρουσιάζεται άμεσα μέσα στην ιστορία που γράφεις, καλό είναι να το έχεις υπόψη. Οι χαρακτήρες της ιστορίας θα μπορούσαν να το υποθέσουν μιλώντας αναμεταξύ τους, ή κάνοντας σκέψεις.

Πέρα από την τροφή, είναι κι άλλα πράγματα που πρέπει κανείς να σκεφτεί για ένα φανταστικό πλάσμα τα οποία σχετίζονται με το περιβάλλον του. Πώς, δηλαδή, μπορεί και επιβιώνει στο περιβάλλον όπου βρίσκεται. Τι τρόπους έχει για να αποφεύγει ή να υπερνικά τους φυσικούς του εχθρούς; Ποιοι είναι οι φυσικοί του εχθροί; Το ενοχλεί το κρύο; Το ενοχλεί η ζέστη; Τι κάνει όταν έχει πολλή ζέστη ή πολύ κρύο; Τι είδους καιρό προτιμά;

Υπάρχουν, για παράδειγμα, σαύρες που βγαίνουν και κάθονται στον ήλιο σαν λουόμενοι σε παραλία· αλλά άλλα ερπετά κρύβονται κάτω από πέτρες για να τον αποφύγουν. Υπάρχουν ζώα που κυνηγάνε μες στο χιόνι, και υπάρχουν και ζώα που πέφτουν σε χειμέρια νάρκη ώς την άνοιξη. Δεν μπορείς να τοποθετήσεις ένα φιλήσυχο ζώο μέσα σε μια άγρια ζούγκλα – όχι χωρίς να του δώσεις κάποιο τρόπο να επιβιώνει, όπως καμουφλάζ ή κάτι παρόμοιο για να αποφεύγει τους εχθρούς του· αλλιώς θα είχε ήδη αφανιστεί.

Επίσης, αν υπάρχουν ιδιαίτερες συνθήκες στον φανταστικό κόσμο (όπως δύο ήλιοι, πολλά φεγγάρια, πράσινο χιόνι, μαγικές καταιγίδες, ή οτιδήποτε άλλο), πρέπει κι αυτές να τις λάβεις υπόψη σου, γιατί σίγουρα θα επηρεάζουν κάπως τις διάφορες μορφές ζωής εκεί.

Ένα ακόμα πολύ βασικό θέμα είναι η αναπαραγωγή, το πώς το πλάσμα που φτιάχνεις αναπαράγεται. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, εκείνο το πελώριο θηρίο να υπάρχει μόνο του στο μικρό ξερονήσι χωρίς κανένα άλλο του είδους του; Μάλλον όχι, γι’αυτό και υπέθεσα ότι κατέληξε εκεί από ναυάγιο. Ή θα μπορούσες να υποθέσεις ότι κατέληξε εκεί με κάποιον άλλο τρόπο, ακόμα και υπερφυσικό. Πάντως, δεν μοιάζει λογικό να είναι γηγενές. Αν οι χαρακτήρες της ιστορίας το δουν και είναι κάτι το τελείως άγνωστο γι’αυτούς, θα είναι παράλογο – εκτός αν πρόκειται για κάποιο θηρίο από πολύ, πολύ μακριά, ή έχει καταλήξει εκεί από άλλη πραγματικότητα, ή κάτι παρόμοια ακραίο.

Τα πλάσματα, ακόμα και τα φανταστικά, δεν ξεπηδάνε από το πουθενά. Κάπως γεννιούνται, κι αυτό είναι κάτι που οφείλεις να το έχεις στο μυαλό σου, γιατί πολλές φορές μπορεί ο συγγραφέας να παρασυρθεί και να παρουσιάσει ένα παράξενο θηρίο που δεν φαίνεται λογικό να μπορούσε να υπάρχει. (Σε αυτό υφίστανται και εξαιρέσεις, φυσικά, στις οποίες αναφέρομαι παρακάτω.)

Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι αναπαραγωγής είναι η κυοφορία (θηλαστικά) και τα αβγά (ερπετά, πτηνά, κτλ). Πέρα από αυτά, υπάρχουν και τα πρωτόζωα που αναπαράγονται με διχοτόμηση· αλλά είναι ιδιαίτερη περίπτωση. Σε ένα φανταστικό κόσμο, όμως, μπορείς να έχεις και ακόμα πιο παράξενες εξηγήσεις για το πώς αναπαράγονται ή δημιουργούνται κάποια όντα. Ίσως ένα είδος δαιμονικής οντότητας να δημιουργείται μέσα από το μίσος των ανθρώπων (χωρίς να μιλάμε μεταφορικά), έτσι όταν γίνονται πόλεμοι εμφανίζονται ολοένα και περισσότερες τέτοιες δαιμονικές οντότητες. Ή, μπορεί ένα είδος πουλιού να κελαηδά κοντά σε ένα είδος πέτρας και, ύστερα από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που συμβαίνει τακτικά αυτό, από τις πέτρες να βγαίνουν περισσότερα τέτοια πουλιά.

Σε έναν φανταστικό κόσμο, οι πιθανές εξηγήσεις είναι άπειρες αν αφήσεις το μυαλό σου ελεύθερο. Το μόνο που χρειάζεται είναι να υπάρχει μια κάποια λογική συνέπεια και να μην εμφανίζονται πράγματα αντικρουόμενα που το ένα μοιάζει να αναιρεί το άλλο (εκτός αν θες εσκεμμένα να γράφεις τελείως αλλοπρόσαλλες ιστορίες).

Στην επιστημονική φαντασία, ωστόσο, ίσως να ήθελες να έχεις κάποιες πιο επιστημονικές εξηγήσεις φυσικά. Για παράδειγμα, πουλιά που γεννιούνται μέσα από πέτρες μάλλον δεν ταιριάζουν σε ιστορίες επιστημονικής φαντασίας. Αλλά πουλιά που γεννιούνται από ερπετά, ύστερα από συνεύρεση του συγκεκριμένου πτηνού με το συγκεκριμένο ερπετό, ίσως να ταίριαζαν σε μια ιστορία επιστημονικής φαντασίας παρότι λίγο τραβηγμένο ως ιδέα.

*

Σε πολλά από τα παραπάνω που αναφέρω μπορούν να υπάρξουν εξαιρέσεις. Πάρε για παράδειγμα πάλι το τέρας στο The Thing. Αλλά όχι μόνο. Οι οντότητες στις ιστορίες του H. P. Lovecraft συχνά μοιάζουν τελείως παράλογες, καθώς είναι «πέρα από την ανθρώπινη κατανόηση»· κάποιες φορές, δε, είναι «αδύνατον να περιγραφούν». Το ίδιο ισχύει και για πολλά όντα από τις ιστορίες του Clark Ashton Smith (αν και ο Smith έχει γράψει και για κάποια θηρία που βγάζουν νόημα, δεν είναι τελείως ανεξήγητα).

Μπορείς να αποκλείσεις τέτοια όντα από τις φανταστικές ιστορίες; Φυσικά και όχι. Μάλιστα, είναι απαραίτητα για κάποιες ιστορίες. Χρειάζεται να παρουσιάσεις κάτι που είναι τρελό, που δεν φαίνεται πως θα μπορούσε να υπάρξει ούτε καν στον φανταστικό κόσμο της ιστορίας, κάτι πέρα από οποιαδήποτε δεδομένη πραγματικότητα και λογική.

Αλλά πρέπει να μπορείς να κάνεις τη διάκριση πότε η ιστορία που γράφεις έχει ανάγκη από τέτοια όντα και πότε όχι. Εξαρτάται, πολλές φορές, από την ατμόσφαιρα που θες να δημιουργήσεις· και συνήθως ταιριάζει στις ιστορίες τρόμου, χωρίς όμως να αποκλείονται και οι άλλες μορφές φανταστικής λογοτεχνίας. Για παράδειγμα, νομίζω πως στο Amber του Zelazny εμφανίζονται κάποια πλάσματα που μοιάζουν τελείως παράλογα, αλλά είναι η φύση και η δομή της ιστορίας τέτοια που δέχεσαι την παράλογη ύπαρξή τους ως δεδομένη.

Και αυτός ίσως να είναι και ο πιο μεγάλος και βασικός διαχωρισμός των πλασματικών όντων στη φανταστική λογοτεχνία: τα όντα που εξηγούνται λογικά (έστω για τα δεδομένα του κόσμου τους) και τα όντα που δεν εξηγούνται λογικά (ακόμα και για τα δεδομένα του κόσμου τους).

Και τα δύο είδη έχουν τη θέση τους· και τα δύο είδη είναι τρομερά ψυχαγωγικό και συναρπαστικό να τα διανοείσαι, να τα δημιουργείς, και να τα τοποθετείς μέσα σε μια αφήγηση.

Κλείνοντας, θέλω να αναφέρω την τριλογία Helliconia του Brian Aldiss, όπου παρουσιάζονται κάποιες καταπληκτικές μορφές ζωής, πολύ ευφάνταστες, πολύ ταιριαστές με τον φανταστικό κόσμο τους.

 

 

(Όλες οι εικόνες βρέθηκαν τυχαία στο διαδίκτυο και τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στους δημιουργούς τους.)

---