ΣΚΕΨΕΙΣ

5/8/2025

Περί Γραφής: Πρώτα η Ιστορία, Μετά η Έμπνευση
Πώς να παρασύρεσαι, ή όχι

 

Ανέκαθεν ήμουν ονειροπόλος, όπως και όλοι οι συγγραφείς, υποθέτω – φαντασίας και μη. Ανέκαθεν μου έρχονταν ιστορίες στο μυαλό, καταστάσεις που θα μπορούσαν να υπάρξουν ή όχι. Δεν ήταν ποτέ κάτι το απόλυτα ελεγχόμενο, αν και πολλές φορές, ναι, το προκαλώ και μόνος μου για να πάρω κάποια ιδέα. Άλλες φορές πάλι έρχεται χωρίς να με ρωτήσει, ακάλεστο. Έτσι ξεκίνησε, άλλωστε.

Αυτό είναι η έμπνευση. Η έμπνευση απλά έρχεται. Δε σε ρωτά. Εκεί που βαδίζεις στον δρόμο, έρχεται. Εκεί που βλέπεις μια ταινία ή διαβάζεις ένα βιβλίο, έρχεται. Εκεί που κοιτάζεις τις επικεφαλίδες των εφημερίδων ή ακούς μουσική... έρχεται.

Και από την έμπνευση, αυτή την αυθόρμητη διαδικασία, μπορείς να ξεκινήσεις πολλές υπέροχες ιστορίες. Από διηγήματα μέχρι ολόκληρες σειρές μυθιστορημάτων.

Υπάρχουν, βασικά, δύο τρόποι για να ξεκινήσεις μια ιστορία: ή με τη λογική ή με την έμπνευση.

Και υπάρχει κι ένας τρίτος: με έναν συνδυασμό λογικής και έμπνευσης.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να έρθει μια έμπνευση και να αρχίσεις αμέσως να γράφεις για να δεις πού θα σε οδηγήσει. Σε άλλες περιπτώσεις, η έμπνευση είναι το έναυσμα απλώς. Και σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, πάλι, ο συνδυασμός έμπνευσης και λογικής είναι τόσο περίπλοκος που δύσκολα ξεχωρίζεις το ένα από το άλλο.

Όταν ξεκίνησα να γράφω την Αναζήτηση του Οφιομαχητή, για παράδειγμα, ήταν ακριβώς αυτό το πράγμα: ένας παράξενος συνδυασμός έμπνευσης και λογικής. Είχα πολλές ιδέες (έμπνευση), που τις είχα μαζέψει στα ντουλάπια του μυαλού μου από χρόνια, και αποφάσισα να τις συνδυάσω (λογική) έτσι ώστε να ξεκινήσω μια ιστορία – μια μεγάλη ιστορία, όπως αποδείχτηκε.

Την έμπνευση τη θεωρώ πάντα κάτι το θετικό. Αν δεν έχω έμπνευση για κάποια περίοδο – ίσως και για μήνα ή παραπάνω – νομίζω ότι κάτι δεν πάει καλά, ότι έχω πάθει κάποια αναπηρία, υπό μια έννοια. Τότε, συχνά, την προκαλώ την έμπνευση – με μουσική και διαλογισμό, συνήθως.

Η έμπνευση έχει αξία από μόνη της· είναι ψυχεδελική εμπειρία. Σε φτιάχνει. Είναι καλύτερη από τα ψυχοτρόπα, και χωρίς καθόλου κακές επιπτώσεις.

Αλλά κάθε έμπνευση που έχεις δεν μπορεί να σε οδηγήσει και στο να γράψεις μια καινούργια ιστορία. Αυτό είναι ένα λάθος στο οποίο πέφτουν πολλοί νέοι συγγραφείς. Νομίζουν ότι «κάθε μαλακία» – μετά συγχωρήσεως για τα γαλλικά – που έρχεται στο μυαλό τους πρέπει να τη γράψουν κιόλας. Δεν είναι έτσι. Η έμπνευση έχει πλάκα από μόνη της. Η συγγραφή λογοτεχνίας είναι μια διαδικασία που, ναι, συνδέεται αναμφίβολα με την έμπνευση, όμως απαιτεί κι άλλα πράγματα.

Δεν είναι όλες οι εμπνεύσεις καλές για να ξεκινήσεις μια ιστορία. Ορισμένες, μάλιστα, μπορεί να είναι και τελείως ανόητες – ακόμα και βλακώδεις – παρότι εκείνη την ώρα ίσως να σου φαίνονται τρομερές και να σε εξιτάρουν μέχρι αηδίας. Όταν τις σκεφτείς πιο λογικά, ή καθίσεις κι αρχίσεις να γράφεις, το βλέπεις αυτό.

Οπότε, η έμπνευση θέλει τη δική της προσοχή.

Μπορεί μέχρι και να καταστρέψει μια ιστορία που γράφεις. Η έμπνευση είναι, συνήθως, καλύτερη για να ξεκινήσεις μια ιστορία παρά για να συνεχίσεις να τη γράφεις. Η διαδικασία της αφήγησης στη λογοτεχνία βασίζεται πολύ περισσότερο στους συνειρμούς – λογικούς, υπερλογικούς, ή αυθόρμητους – παρά στην έμπνευση. Οι αυθόρμητοι συνειρμοί, βέβαια, είναι έμπνευση ουσιαστικά, αλλά βασίζονται στη λογική αλληλουχία των γεγονότων μέσα στην ιστορία. Είναι έμπνευση υπό περιορισμούς.

Έχει τύχει να γράφω μια ιστορία και να μου έρθει μια έμπνευση – όχι τελείως άσχετη: σχετική με την ιστορία – και να σκεφτώ ότι αυτό είναι καταπληκτικό, πρέπει να το βάλω μέσα, τώρα – ή μετά από λίγο. Αλλά, κάνοντας έπειτα μια δεύτερη σκέψη, παρατηρώ ότι πραγματικά δεν δένει με την υπόλοιπη αφήγηση. Δεν έρχεται λογικά, δεν βγάζει νόημα, δεν θα μπορούσε να συμβεί βάσει των γεγονότων που έχω περιγράψει ώς τότε. Και αισθάνομαι απογοητευμένος μερικές φορές· λέω: Γαμώτο, δεν μπορώ να το γράψω αυτό… Δεν κάνω, όμως, την ανοησία να το γράψω, παρότι μου αρέσει. Όταν ήμουν πολύ μικρός, την είχα κάνει την ανοησία κάμποσες φορές, και οι ιστορίες μου κατέληγαν να είναι σαχλαμάρες. (Δεν μπορείτε να τις βρείτε αυτές τις ιστορίες πουθενά· είναι από τον καιρό της λάσπης, που λένε.) Δεν μπορείς να βάζεις μέσα σε μια ιστορία ό,τι σου κατεβαίνει στο κεφάλι, όσο «γαμάτο» κι αν σου φαίνεται εκείνη την ώρα που θα σου έρθει. Τα πράγματα πρέπει να δένουν. Και δεν λέω ότι πρέπει να φαίνεται σαν να είναι στημένη η αφήγηση· καθόλου αυτό. Αλλά πρέπει να υπάρχει κάποια λογική συνέπεια. Ορισμένα πράγματα που σου έρχονται στο μυαλό απλά δεν μπορεί να συμβούν, γιατί ίσως να μην ταιριάζουν τα χρονικά πλαίσια μέσα στην ιστορία, ή ίσως να ήταν πολύ αφελές για κάποιον χαρακτήρα της ιστορίας να δράσει έτσι, ή οτιδήποτε άλλο. Για παράδειγμα, μπορεί να σκέφτεσαι ότι θα ήταν τρομερό ο τάδε χαρακτήρας να συναντήσει τον δείνα τώρα, σε ένα σταυροδρόμι· αλλά μετά, κοιτάζοντας τις αποστάσεις στον χάρτη σου και το πού βρίσκεται ο καθένας, βλέπεις ότι αυτό είναι αδύνατον. Πολύ απλά δεν θα μπορούσαν να συναντηθούν με τον ρυθμό που ταξιδεύουν. Εσύ, ως συγγραφέας, βέβαια, έχεις τη δυνατότητα να πεις: Δε γαμιέται· κάνω ό,τι θέλω! Θα τους βάλω να συναντηθούν! Τότε, όμως, είναι σαν να φτύνεις επάνω στο σκηνικό που έχεις στήσει και στην εσωτερική λογική του. Είναι λάθος. Πρέπει απλά να παραδεχτείς ότι η έμπνευσή σου ήταν καλή – ως έμπνευση και μόνο – αλλά σε παραπλάνησε. Δεν ήταν σωστή για να μπει μέσα στην ιστορία που γράφεις. Οι χαρακτήρες αυτοί, αν συναντηθούν, θα συναντηθούν κάπου αλλού, παρακάτω. Ίσως.

Ακολούθησε την ιστορία σου, και η ιστορία σου θα σε οδηγήσει στο σωστό μέρος. Πάντα πιάνει. Σας το λέω 100%. Ούτε μία περίπτωση δεν έχει τύχει που αυτή η συγγραφική λογική να μου βγάζει κάτι που δεν μου αρέσει αισθητικά.

Μην πιέζεις τα πράγματα, είτε λόγω έμπνευσης είτε για οποιονδήποτε άλλο λόγο. Άσε την ιστορία να κυλήσει, συνειρμικά. Τα πράγματα θα έρθουν και θα δέσουν εκεί που πρέπει να έρθουν και να δέσουν. Κι όταν γίνει αυτό, θα πάθεις την πλάκα σου. Πολλές φορές, είναι κάτι που αρχικά δεν θα μπορούσες καν να το διανοηθείς.

Αυτός είναι ένας κανόνας που πάντα κρατάω, και πιστεύω πως είναι καλός γενικά για τη συγγραφή λογοτεχνικών ιστοριών: Πρώτα η αφηγηματική λογική και η συνέπεια, και μετά η έμπνευση. Ειδικά όταν έχεις ξεκινήσει να γράφεις μια ιστορία.

Μερικές φορές, η έμπνευση μπορεί να αποδειχτεί καλή: μπορεί να σε οδηγήσει σε καταπληκτικούς δρόμους, γιατί τυχαίνει να δένει σωστά με την αφήγηση. Άλλες φορές, πάλι, αν την ακολουθήσεις, θα διαλύσει την ιστορία σου. Θα την κάνει να φαίνεται ανόητη και ασυνεπής – στα δικά σου μάτια, πρώτα.

Γι’αυτό με την έμπνευση χρειάζεται πάντα κάποια προσοχή.

Ορισμένοι πιστεύουν ότι ο λογοτέχνης απλά κάθεται και... εμπνέεται, και έτσι γράφει. Δεν είναι, όμως, έτσι. Η συγγραφή λογοτεχνικών ιστοριών είναι περισσότερο ακολουθία από λογικούς συνειρμούς παρά καθοδήγηση από αυθόρμητες εμπνεύσεις.

Η έμπνευση μπορεί να είναι καλή για να σε βγάλει από ένα «μπλοκάρισμα» της πλοκής κάπου όπου δεν ξέρεις πώς να συνεχίσεις. Η έμπνευση είναι, επίσης, καλή αν σου δώσει μια απρόσμενη ιδέα που όντως μπορείς να συμπεριλάβεις μέσα στην αφήγηση. Αλλά η έμπνευση, από μόνη της, δεν θα σου γράψει την ιστορία. Δεν γίνεται αυτό. Οι λογοτεχνικές ιστορίες δεν είναι μια σειρά από στιγμιαίες εμπνεύσεις. Η έμπνευση είναι μόνο μια σπίθα· τη φωτιά, όμως, πρέπει να τη φροντίσεις με αγάπη και συνέπεια, αλλιώς ή θα σβήσει ή θα σε κάψει. Και δεν θέλεις ούτε το ένα ούτε το άλλο.

 

(ΣημείωσηΣημείωση για τα Περί Γραφής
 
Αν είσαι φυσιολογικός αναγνώστης δε χρειάζεται να διαβάσεις αυτό το κομμάτι. Αν είσαι από εκείνους που θα σκεφτούν «Και ποιος νομίζει ότι είναι αυτός που θα μιλήσει για τη συγγραφή;», ή «Πολύ σπουδαίος δεν την έχει δει για να μας λέει πώς θα γράφουμε;», ή κάτι παρόμοια κολακευτικό για το άτομό μου, τότε είσαι το Πράσινο Ανθρωπάκι, και μπορείς να συνεχίσεις να διαβάζεις.
 
Αγαπητό Πράσινο Ανθρωπάκι,
    Στα Περί Γραφής μιλάω για ορισμένες από τις συγγραφικές μου εμπειρίες, και δίνω κάποιες συμβουλές ή κατευθυντήριες γραμμές για νέους (όχι, απαραιτήτως, ηλικιακά) συγγραφείς. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό: εμπειρίες, σκέψεις, συμπεράσματα. Το διαβάζεις, κι αν πιστεύεις ότι σου λέει κάτι ενδιαφέρον, έχει καλώς· αν πιστεύεις ότι δε σ'ενδιαφέρει, ή αν διαφωνείς κάθετα, το αγνοείς. Τουλάχιστον, αυτό κάνω εγώ όταν διαβάζω παρόμοια άρθρα: αν θεωρώ ότι λέει κάτι ενδιαφέρον, το διαβάζω με ευχαρίστηση· αν θεωρώ ότι δεν με ενδιαφέρει, το αγνοώ.
    Να το έχεις αυτό υπόψη σου όταν διαβάζεις τα Περί Γραφής. Δεν είναι δεσμευτικά, ούτε κανένας νόμος· είναι, απλώς, μερικές σκέψεις, γνώμες, και εμπειρίες μου.
 
για τα Περί Γραφής.)

---