ΣΚΕΨΕΙΣ

22/12/2013

Φανταστικές Πόλεις #1: Συνοικίες
Οι μικρότερες πόλεις μέσα στη μεγαλούπολη

 

Οι Φανταστικές Πόλεις είναι μια καινούργια σειρά άρθρων που αποφάσισα να ξεκινήσω, στην οποία, όπως θα έχετε ήδη μαντέψει, θα γράφω για φανταστικές πόλεις. Δεν είναι κάτι που εντάσσεται στα Περί Γραφή (τα άρθρα μου σχετικά με τη συγγραφή) γιατί δεν είναι ο σκοπός μου να δώσω κατευθυντήριες γραμμές για το πώς να γράψεις λογοτεχνικά για φανταστικές πόλεις, ούτε καν να αναφερθώ στις δικές μου εμπειρίες σχετικά με τη δημιουργία φανταστικών πόλεων. Ο σκοπός αυτών των άρθρων είναι να προσφέρω διάφορες ιδέες και σκέψεις για το συγκεκριμένο θέμα, ασχέτως για το τι μπορεί ο καθένας να χρειάζεται μια φανταστική πόλη. Κάποιος μπορεί να τη θέλει για να γράψει ένα μυθιστόρημα, κάποιος για να τη βάλει ως σκηνικό σ’ένα παιχνίδι ρόλων, κάποιος μπορεί να θέλει να τη φτιάξει ως καθαρά νοητική άσκηση, κάποιος μπορεί να θέλει να γράψει κάτι σαν την Ουτοπία του Thomas More, ή μπορεί να θέλει να φτιάξει μια φανταστική πόλη για να δοκιμάσει επάνω σ’αυτήν διάφορα πειραματικά κοινωνικά μοντέλα. Γι’αυτό κιόλας, στις Φανταστικές Πόλεις, δεν θα αναφερθώ καθόλου σε ζητήματα γραφής και λογοτεχνίας.

Σας προτρέπω, επίσης, να διαβάσετε το Invisible Cities του Italo Calvino όπου παρουσιάζονται πάρα πολλές φανταστικές πόλεις, αν και οι περισσότερες από αυτές, ίσως, είναι καθαρά σουρεαλιστικές ή ιδεατές, δηλαδή δύσκολα μπορούν να μπουν σε πρακτικά πλαίσια. Ωστόσο, είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο σχετικά με την ιδέα πόλις.

*

Οι πόλεις, ειδικά οι μεγάλες, σπανίως είναι μονολιθικές. Μπορεί να έχεις μια ιδέα για το πώς είναι μια πόλη, αλλά πρέπει πάντα να έχεις υπόψη σου ότι η ευρύτερη πόλη αποτελείται από πολλές μικρότερες πόλεις που ονομάζονται, συνήθως, συνοικίες. Μπορεί μια πόλη να είναι πλούσια, αλλά θα έχει και τις φτωχές συνοικίες της· και ακόμα και οι πλούσιες περιοχές της δεν θα είναι όλες ίδιες μεταξύ τους.

Για να έχουν ενδιαφέρον, οι συνοικίες πρέπει να έχουν και διαφορές, μικρότερες ή μεγαλύτερες: πρέπει να υπάρχει πολυμορφικότητα. Η πολυμορφικότητα αυτή εντοπίζεται σε διάφορους τομείς.

Οικονομική πολυμορφικότητα: Η οικονομία παίζει πάντα βασικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας περιοχής και στα πιστεύω των κατοίκων της. Όρισε κάποιες βασικές διαβαθμίσεις, πρώτα. Τρεις, ας πούμε: πλούσια, μέτρια, φτωχή. Και σκέψου ότι ανάμεσα σ’αυτά τα άκρα υπάρχουν πολλά ακόμα ενδιάμεσα. Μπορείς να το φτιάξεις διαγραμματικά, αν θέλεις.

Από την οικονομική κατάσταση μιας συνοικίας έχεις τη δυνατότητα να συμπεράνεις πολλά. Στις πλούσιες συνοικίες γίνονται χοροεσπερίδες· στις εξαθλιωμένες ίσως να μην έχουν καν αρκετή ενέργεια για να ανάψουν φώτα στα σπίτια· στις οικονομικά μέτριες συνοικίες, ο κόσμος κοιμάται, πάει στη δουλειά, ξανακοιμάται, ξαναπάει στη δουλειά, με μερικά διαλείμματα ανάμεσα.

Ποιος κρατά τον πλούτο στα χέρια του και γιατί; Γιατί κάποιες συνοικίες είναι φτωχότερες ενώ κάποιες πλουσιότερες; Τι κάνουν με τα πλούτη τους; Από πού προέρχονται τα πλούτη;

Ηθικοκοινωνική πολυμορφικότητα: Τα ήθη, τα έθιμα, και οι δοξασίες των κατοίκων μια συνοικίας. Για παράδειγμα, μπορεί μια ολόκληρη πόλη να κατοικείται από κάποιους οι οποίοι ντύνονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο αλλά σε μια συνοικία οι άνθρωποι ντύνονται πολύ διαφορετικά επειδή κάποτε είχαν έρθει από άλλα μέρη. Η ηθικοκοινωνική πολυμορφικότητα μπορεί να διαιρεθεί σε πολλούς τομείς, όπως: συμπεριφορά· ένδυση· αντιλήψεις σχετικά με τα παιδιά, τους νέους, και την ενηλικίωση· χαιρετισμοί προς ανθρώπους βάσει ηλικίας, κοινωνικής τάξης, ή μάθησης· προκαταλήψεις· αντιλήψεις σχετικά με το φύλο, τον ερωτισμό, τον γάμο· αντιλήψεις σχετικά με το εμπόριο.

Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σ’αυτά που πιστεύουν; Πώς διαμορφώθηκαν οι αντιλήψεις τους;

Θρησκευτική πολυμορφικότητα: Αυτός θα μπορούσε να είναι άλλος ένας τομέας της ηθικοκοινωνικής πολυμορφικότητας, αλλά είναι τόσο σημαντικός που, νομίζω, χρειάζεται να αναφερθεί ξεχωριστά. Η θρησκεία διαμορφώνει πολλά στη ζωή των ανθρώπων, και αν και, συνήθως, σε μια πόλη θα επικρατεί η ίδια θρησκεία, αυτό δεν είναι πάντα απαραίτητο. Μπορεί σε διαφορετικές συνοικίες να πιστεύουν σε διαφορετικούς θεούς. Ή μπορεί να υπάρχουν κάποιες θρησκευτικές μειονότητες, ενδεχομένως περιορισμένες σε γκέτο ή συγκεντρωμένες σε μία και μόνο περιοχή.

Γιατί οι κάτοικοι πιστεύουν σ’αυτή τη θρησκεία και όχι σε κάποια άλλη; Τι νομίζουν ότι τους προσφέρει; Από πότε έχουν αυτές τις θρησκευτικές πεποιθήσεις; Ποιοι είναι οι μύθοι τους;

Γεωγραφική πολυμορφικότητα: Το πού βρίσκεται μια συνοικία τής δίνει ιδιαίτερο χρώμα και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Αλλιώς, σίγουρα, είναι μια συνοικία οικοδομημένη επάνω στην πλαγιά ενός βουνού, αλλιώς μια συνοικία στις όχθες ενός ποταμού. Εκτός από τα φανερά εδαφικά ζητήματα, στην καθεμία θα κατοικούν και διαφορετικά είδη ανθρώπων. Κυνηγοί και εργάτες ορυχείων, πιθανώς, στην πρώτη συνοικία· ψαράδες και πλοηγοί, πιθανώς, στη δεύτερη συνοικία.

Πώς η γεωγραφία διαμορφώνει το περιβάλλον; Πώς διαμορφώνει τις αντιλήψεις; Πώς διαμορφώνει την ένδυση των κατοίκων;

Ρυμοτομική πολυμορφικότητα: Κάποιες συνοικίες μπορεί να είναι άψογα φτιαγμένος σαν ύστερα από γεωμετρικό σχέδιο· κάποιες μπορεί να είναι ένα χάος από στριφτά σοκάκια και δρόμους· κάποιες μπορεί να είναι κάτι ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα· σε κάποιες συνοικίες μπορεί να υπάρχουν μέρη άψογα ρυμοτομημένα και μέρη όπου χάος επικρατεί· κάποιες συνοικίες μπορεί να είναι όλο μεγάλες λεωφόρους, κάποιες όλο μικρά στενορύμια.

Γιατί οι συνοικίες έχουν τη ρυμοτομία που έχουν; Ποιος ευθύνεται; Έγινε βάσει σχεδίου; Έγινε τυχαία; Κανένας δεν ξέρει – είναι ένα μυστήριο; Πώς η ρυμοτομία διαμορφώνει την ψυχοσύνθεση των κατοίκων; Τους κάνει πιο άνετους; Τους κάνει πιο νευρικούς;

Αρχιτεκτονική πολυμορφικότητα: Τα οικοδομήματα μπορεί να είναι χαμηλότερα ή ψηλότερα αναλόγως την περιοχή της πόλης. Ή μπορεί να έχουν τελείως διαφορετικά σχήματα, σύνθεση, και αισθητική. Μπορεί να υπάρχουν συνοικίες όπου τα οικήματα είναι σαν τετράγωνα κουτιά, ή συνοικίες όπου είναι σφαιρικά ή πυραμιδοειδή. Σε μια συνοικία γεμάτη κανάλια, μπορεί να υπάρχουν οικήματα οικοδομημένα ώς γέφυρες πάνω από τα κανάλια.

Γιατί τα οικοδομήματα είναι έτσι όπως είναι; Γιατί είναι όμορφα, γιατί είναι άσχημα, γιατί είναι βαρετά; Ποιος αποφασίζει για την αρχιτεκτονική; Ή μήπως είναι τυχαία; Θα μπορούσε το θέμα να είναι θρησκευτικό, τελικά;

Καλλιτεχνική πολυμορφικότητα: Θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι αυτό εντάσσεται στην αρχιτεκτονική πολυμορφικότητα, αλλά είναι ένας τομέας που αφορά οτιδήποτε άλλο καλλιτεχνικό εκτός από την αρχιτεκτονική. Οτιδήποτε καλλιτεχνικό και, συγχρόνως, φανερό σε μια συνοικία, όπως για παράδειγμα τα αγάλματα, τα σιντριβάνια, τα πάρκα, το γκράφιτι, οι πινακίδες, οι διαφημιστικές αφίσες.

Γιατί η τέχνη είναι έτσι σ’αυτή τη συνοικία; Ποια τέχνη επιτρέπεται να γίνεται φανερή δημόσια και ποια όχι; Ποιος αποφασίζει; Υπάρχει κανένας που να θεωρείται παράνομος εξαιτίας της τέχνης που κάνει; Πώς διαμορφώθηκε η καλλιτεχνική αισθητική των κατοίκων της περιοχής;

Διοικητική πολυμορφικότητα: Δεν είναι απαραίτητο σε μια πόλη να υπάρχει μία κεντρική εξουσία, αλλά, ακόμα κι αν υπάρχει, αυτό δεν σημαίνει πως αποκλείεται να υφίσταται και επιμέρους διοίκηση σε κάθε συνοικία ξεχωριστά. Ή, πιθανώς, σε ορισμένες συνοικίες. Ένα γκέτο, για παράδειγμα, μάλλον θα έχει τον δικό του αρχηγό ή συμβούλιο. Μια συνοικία όπου κάνει κουμάντο μια μαφιόζικη οργάνωση λειτουργεί διαφορετικά από μια συνοικία που ελέγχεται μόνο από τις συνηθισμένες αρχές της πόλης. Το πώς ακριβώς διοικείται μια συνοικία, ποιος την αστυνομεύει, ποιος παίρνει αποφάσεις εκεί, είναι κάτι το πολύ βασικό για τη διαφορετικότητά της.

Γιατί αυτά τα συγκεκριμένα άτομα έχουν τον έλεγχο στην περιοχή; Πώς ξεκίνησε αυτή η κατάσταση; Ποιες οι απόψεις του κόσμου για τη διοίκηση; Τι συγκρούσεις υπάρχουν; Ποιοι είναι οι εχθροί της διοίκησης και γιατί;

Όταν φτιάχνεις μια πόλη να τη χωρίζεις σε συνοικίες, και, καθώς τη χωρίζεις σε συνοικίες, να αναρωτιέσαι: γιατί εδώ είναι το σύνορο ανάμεσα σ’αυτές τις δύο συνοικίες; Τι αλλάζει εδώ; Ποιες διαφορές υπάρχουν; Και πόσο μεγάλες είναι; Πρόκειται για κάτι που το προσέχει κάποιος αμέσως μόλις περάσει στην απέναντι μεριά μιας λεωφόρου; ή μήπως πρόκειται για κάτι ανεπαίσθητο που, στην αρχή, νομίζεις ότι είναι μόνο η ιδέα σου αλλά, σταδιακά, συνειδητοποιείς πως μια πολύ ριζική διαφορά υπάρχει εδώ;

Και πού είναι, ακριβώς, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της συνοικίας; Στους κατοίκους τους ίδιους, στο φέρσιμό τους, στην αρχιτεκτονική των οικοδομημάτων, στις πινακίδες των δρόμων;

Υπάρχουν συνοικίες που μετά βίας αντιλαμβάνεσαι τη διαφορά τους από αυτές με τις οποίες γειτνιάζουν, και υπάρχουν και συνοικίες που μόλις περάσεις τα σύνορά τους νομίζεις ότι έχεις ξαφνικά βρεθεί σε άλλο κόσμο.

---