ΣΚΕΨΕΙΣ

27/4/2015

Τι Είναι, Επιτέλους, Αυτή η Ελληνική Φανταστική Λογοτεχνία;
Το πρόβλημα της ελληνικής φανταστικής λογοτεχνίας είναι το «ελληνική»

 

Τελικά, φαίνεται πως το τι είναι «ελληνική» φανταστική λογοτεχνία αποτελεί λαβυρινθώδη υπόθεση. Κάποιος γράφει ή μιλά για την ελληνική φανταστική λογοτεχνία και αναφέρει ορισμένα άτομα. Κάποιος άλλος γράφει πάλι για την ελληνική φανταστική λογοτεχνία αλλά αναφέρει τελείως διαφορετικά άτομα. Κάποια άλλα άτομα είναι γνωστό ότι ασχολούνται χρόνια με την ελληνική φανταστική λογοτεχνία, όμως κανένας από τους δύο παραπάνω δεν τα αναφέρει.

Εκείνο που εύκολα συμπεραίνει κανείς, από μια απλή παρατήρηση του «χώρου» (ορολογία που δεν μ’αρέσει, προσωπικά), είναι ότι «ελληνική» φανταστική λογοτεχνία είναι για κάποιους οι γνωστοί τους και οι φίλοι τους που γράφουν· για κάποιους άλλους, οι κοινωνικές τους διασυνδέσεις και αυτοί που τους συμφέρει να αναφέρουν· για κάποιους τρίτους, είναι το γκρουπ στο οποίο βρίσκονται. Κανένας, ουσιαστικά, δεν αντιπροσωπεύει την «ελληνική» φανταστική λογοτεχνία παρότι πολλοί βαυκαλίζονται ότι το κάνουν.

Για τους μεγαλο- και μικρο- εκδότες «ελληνική» φανταστική λογοτεχνία είναι συνήθως οι συγγραφείς τους, άντε και κανένα άλλο άτομο που τυχαίνει να προωθούν για διάφορους κοινωνικούς ή οικονομικούς λόγους.

Για κάποιες κλειστές ομάδες, «ελληνική» φανταστική λογοτεχνία είναι ο εαυτός τους.

Για κάποια εργαστήρια συγγραφής, «ελληνική» φανταστική λογοτεχνία είναι πάλι ο εαυτός τους, άντε και κανένα άλλο άτομο που τυχαίνει να προωθούν για διάφορους κοινωνικούς ή οικονομικούς λόγους.

Για κάποιους συγγραφείς που αλληλοϋποστηρίζονται, «ελληνική» φανταστική λογοτεχνία είναι οι ίδιοι και οι διασυνδέσεις τους, άντε και κανένα άλλο άτομο που τυχαίνει να προωθούν για διάφορους κοινωνικούς ή οικονομικούς λόγους.

Η όλη κατάσταση θυμίζει παρόμοια τραγελαφικά σκηνικά που έχουμε δει στην Ελλάδα. Για παράδειγμα, σε πολλές περιπτώσεις κάποιος ισχυρίζεται ότι «για ΠΡΩΤΗ φορά στην Ελλάδα» μεταφράζει το τάδε βιβλίο, το οποίο συνήθως είναι κάτι αρκετά γνωστό (όπως, ας πούμε, ιστορίες του Λάβκραφτ ή ιστορίες με τον Κόναν – όχι πως μιλάω συγκεκριμένα γι’αυτά, αλλά για να δώσω μια αίσθηση σε πόσο γνωστά πράγματα αναφέρομαι). Αν ψάξεις όμως λίγο σε παλιότερες εκδόσεις – ή όχι και τόσο παλιότερες – βρίσκεις ότι άλλοι έχουν μεταφράσει ακριβώς τα ίδια κείμενα... κι αυτοί «για ΠΡΩΤΗ φορά στην Ελλάδα», φυσικά. Μετά από μερικά χρόνια, βλέπεις πάλι κάποιος τρίτος να μεταφράζει τα ίδια κείμενα «για ΠΡΩΤΗ φορά στην Ελλάδα»...

Ε, αυτή η πρώτη φορά ποτέ δεν τελειώνει! Είναι από εκείνες τις μεταφυσικές Πρώτες Φορές που έχουν φτάσει σε σημείο singularity. Η Αέναη Πρώτη Φορά.

Για εκείνον που μεταφράζει το κείμενο είναι, βέβαια, η πρώτη φορά που το μεταφράζει· δεν αντιλέγω. Αλλά δεν είναι και η πρώτη φορά που το κείμενο μεταφράζεται στην Ελλάδα, δυστυχώς ή ευτυχώς.

Παρόμοια είναι η κατάσταση και σχετικά με την «ελληνική» φανταστική λογοτεχνία. Για τον καθένα και τα συμφέροντά του, φυσικά, η δική του φανταστική λογοτεχνία είναι η «ελληνική». Αλλά για την υπόλοιπη Ελλάδα δεν είναι. Τέτοιου είδους δηλώσεις, από όσο υποτιθέμενα «έγκυρες» πηγές κι αν προέρχονται, είναι άκυρες. Είναι σαν εγώ να έγραφα στον ιστότοπό μου, αντί για «φανταστική λογοτεχνία, επιστημονική φαντασία» και τα λοιπά, «ο Έλληνας συγγραφέας φανταστικής λογοτεχνίας», πράγμα το οποίο φυσικά θα ήταν άκυρο γιατί δεν είμαι ο μοναδικός, ούτε αντιπροσωπεύω ολόκληρη την Ελλάδα. (Και ούτε θα ήθελα, για να είμαι ειλικρινής. Έχω, γενικά, δει συμπεριφορές που δεν μου αρέσουν καθόλου. Εν οίδα ότι πολλές μαλακίες είδα, γι’ακόμα μια φορά.)

Και το πρόβλημα είναι ότι κανένας δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι αντιπροσωπεύει ολόκληρη την «ελληνική» φανταστική λογοτεχνία εκτός αν είναι απόλυτα σίγουρος ότι έχει ψάξει και έχει βρει τους πάντες που γράφουν φανταστική λογοτεχνία σ’αυτή τη χώρα και τους έχει συμπεριλάβει με τον πιο ισότιμο τρόπο στη μελέτη του ή στην παρουσίασή του. Αν δεν το έχει κάνει αυτό, τότε ίσως απλά θα έπρεπε να λέει ότι έχει κάνει μια προσωπική επιλογή από κάποιους Έλληνες που γράφουν φανταστική λογοτεχνία.

Ακόμα ένα πρόβλημα είναι ότι δεν πιστεύω πως υπάρχει τέτοιο πράγμα που μπορεί να ονομαστεί «ελληνική φανταστική λογοτεχνία». Απλά υπάρχουν διάφοροι Έλληνες που προτιμούν να γράφουν περισσότερο ή λιγότερο φανταστικές ιστορίες. Σε τελική ανάλυση, τι θα πει ελληνική φανταστική λογοτεχνία; Έχει καμια διαφορά από τη φανταστική λογοτεχνία γενικότερα; Δεν το νομίζω. Το επίθετο «ελληνική» πρόκειται για μια ακόμα φανφάρα που μοιάζει να στοχεύει σε εντυπωσιασμό, όπως το να ισχυρίζεσαι ότι το τάδε κείμενο μεταφράζεται «για ΠΡΩΤΗ φορά στην Ελλάδα».

Υποθέτω ότι ίσως στην εποχή πριν από το Διαδίκτυο τέτοιες δηλώσεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν έγκυρες – αν και, σε καμία περίπτωση, δεν θα τις ονόμαζα και σωστές. Πριν από το Διαδίκτυο, είχαν πολύ λίγοι άνθρωποι την εκδοτική πραγματικότητα στα χέρια τους και μπορούσαν να ελέγχουν τι διαδίδεται και με ποιο τρόπο. Αν κάτι δεν ήθελαν να κυκλοφορεί, απλά δεν το εξέδιδαν (και η κυκλοφορία του, αν καν κατάφερνε να κυκλοφορήσει, θα ήταν πολύ μικρή, σε περιορισμένα αντίτυπα) – ένα είδος συγκαλυμμένης λογοκρισίας. Σήμερα, αυτό δεν γίνεται το ίδιο εύκολο. Δεν γίνεται καθόλου, βασικά. Αν κάποιος θέλει να κυκλοφορήσει κάτι, θα το κυκλοφορήσει, και η δική του κυκλοφορία δεν είναι λιγότερο έγκυρη από τη δική σου. Το σύστημα είναι λίγο πιο αξιοκρατικό από πριν, και πολύ λιγότερο περιοριστικό.

Διάφορες δηλώσεις ότι μια μερίδα ατόμων αντιπροσωπεύουν ένα ολόκληρο πεδίο στον ελληνικό χώρο – όπως τη φανταστική λογοτεχνία ή οτιδήποτε άλλο – εμένα, τουλάχιστον, μου μοιάζουν από αφελείς έως ύποπτες. Είναι σαν κάποιοι να προσπαθούν να οικειοποιηθούν κάτι που δεν τους ανήκει, παλεύοντας για μια εγκυρότητα που είναι, ουσιαστικά, παραισθησιακή. Δεν μπορείς να ισχυρίζεσαι ότι αντιπροσωπεύεις, για παράδειγμα, ολόκληρη την Ελληνική Ποίηση, ή το Ελληνικό Τραγούδι, ή την Ελληνική Λογοτεχνία, ή οτιδήποτε άλλο. Δεν είμαστε στην εποχή του 1800 που μετρούσες τους ενασχολούμενους με κάτι καλλιτεχνικό στα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών.

Δεν είσαι ο Κόσμος· είσαι απλά κι εσύ ένα μέρος του. Πες ότι αυτοί είναι οι συγγραφείς φαντασίας των δικών σου εκδόσεων, ή ότι αυτοί είναι οι συγγραφείς του δικού σου γκρουπ, ή ότι αυτοί είναι οι άνθρωποι που γνωρίζεις και σ’αρέσει ο τρόπος που γράφουν. Είναι πολύ λιγότερο προπαγανδιστικό και πολύ πιο αληθές.

---