ΣΚΕΨΕΙΣ

19/6/2008

New Weird

Το Νέο Παράδοξο μιας Νέας Εποχής· ή, μήπως, κάτι παλιό που επέστρεψε;

Τα τελευταία χρόνια, γίνεται πολλή κουβέντα για ένα καινούργιο υποείδος της φανταστικής λογοτεχνίας: το επονομαζόμενο New Weird. Κι επειδή, όταν γράφω ελληνικά, μ'αρέσει να γράφω ελληνικά, θα προτιμήσω, για την ώρα τουλάχιστον, να το λέω Νέο Παράδοξο (ή ΝΠ, για συντομία).

Το Νέο Παράδοξο ξεκίνησε ως κάτι πρωτοποριακό. Ξεκίνησε ως, θα έλεγε κανείς, ένα επαναστατικό κίνημα μέσα στο είδος της φανταστικής λογοτεχνίας. Το ΝΠ περιλαμβάνει ιστορίες πρωτοποριακές, πρωτότυπες, και με έντονο, όχι μόνο το ιδιαίτερο ύφος του κάθε συγγραφέα, αλλά και το λογοτεχνικό στοιχείο της ίδιας της γραφής. Δηλαδή, λιγότερες απλές προτάσεις, περισσότερες «σπάνιες» λέξεις, πιο «έξυπνη» χρήση της γλώσσας, κ.λπ.

Ορισμένοι από τους συγγραφείς που ακολουθούν το Νέο Παράδοξο (ή ίσως το Νέο Παράδοξο να ακολουθεί αυτούς) είναι ο China Mieville (Perdido Street Station, The Scar, Iron Council), που ορισμένοι θεωρούν ότι αυτός, ουσιαστικά, εδραίωσε το εν λόγω είδος· η K. J. Bishop (The Etched City)· o Jeff VanderMeer (City of Saints and Madmen, Veniss Underground, The Shriek)· ο M. John Harrison, η Kage Baker, και άλλοι.

Αν κάποιος πιάσει και συγκρίνει τα βιβλία τους, συμπεραίνει ότι δεν έχουν τίποτα κοινό, εκτός από το γεγονός ότι όλα, αναμφίβολα, κινούνται στον χώρο του φανταστικού και έχουν μια τάση προς την ιδιαίτερη έκφραση, την πρωτοτυπία, και όλα όσα αναφέραμε παραπάνω.

Αυτό το συμπέρασμα έρχεται σε αντίθεση με το συμπέρασμα που βγάζει κανείς όταν συγκρίνει, για παράδειγμα, συγγραφείς στερεοτυπικής φανταστικής λογοτεχνίας, ανάμεσα στους οποίους είναι εύκολο να βρεις πολλά κοινά μοτίβα, όπως τα ξωτικά, τους νάνους, άλλα στοιχεία από τον Τόλκιν, στοιχεία που μοιάζουν να έχουν παρθεί από παιχνίδια ρόλων (όπως το Dungeons & Dragons), νεαρούς που η μοίρα τους είναι να γίνουν βασιλιάδες, Μαύρους ʼρχοντες μέσα σε έρημες χώρες με χιλιάδες άβουλους υπηρέτες, μάγους που εκτοξεύουν φωτιές, και άλλα. Στοιχεία που συναντιόνται ξανά και ξανά, με σχεδόν τελετουργική ευλάβεια.

Το Νέο Παράδοξο ήρθε ως αντιδραστικό κίνημα σε αυτή τη μονολιθική κατάσταση όπου είχε βρεθεί η φανταστική λογοτεχνία. Και σημειώστε ότι η φανταστική λογοτεχνία είναι ένα είδος --το μοναδικό είδος, ίσως-- που δεν μπαίνει σε πλαίσια. Δεν ακολουθεί οδηγίες. Δεν δέχεται κατευθύνσεις από κανέναν. Είναι ένα είδος εξ'ορισμού ελεύθερο, περιορισμένο μόνο από τη φαντασία.

Κι όμως, αυτό το είδος ήρθαν κάποιοι να το βάλουν σε πλαίσια, για να το εμπορευματοποιήσουν ευκολότερα. Ο αναγνώστης, που λειτουργεί ως μαζικός καταναλωτής, δεν ενδιαφέρεται να διαβάσει κάθε φορά και κάτι διαφορετικό, να επεκτείνει τους ορίζοντές του, να εξασκήσει τη φαντασία του. Προτιμά να διαβάζει, συνεχώς, το ίδιο και το ίδιο. Προτιμά να μένει κοιμισμένος μέσα σε ένα επαναλαμβανόμενο όνειρο.

Ή, μήπως, όχι;

Μήπως, τελικά, παραλείπουμε να σκεφτούμε ότι, όπως φέρεσαι σε κάποιον, έτσι καταλήγει να γίνει (εκτός, φυσικά, αν ο ίδιος αντιδράσει από μόνος του); Όταν του πλασάρεις το εύπεπτο και το επαναλαμβανόμενο, αφήνεις τη φαντασία του να ατροφήσει. Αφήνεις την ευφυία του να ατροφήσει. Δεν υπάρχει πρόκληση· δεν υπάρχει τίποτα παραπέρα, δεν υπάρχει ανοιχτός ορίζοντας.

Αλλά η φανταστική λογοτεχνία είναι ο ανοιχτός ορίζοντας· είναι η πρόκληση· είναι το κάτι παραπέρα. Το υπερβατικό. Αυτό που μας προκαλεί --και μας προσκαλεί-- να το εξερευνήσουμε, αν θέλουμε να είμαστε κάτι περισσότερο από εντολοδόχα αυτόματα.

Το Νέο Παράδοξο έρχεται να μας το θυμίσει αυτό.

Όμως, αναρωτιέμαι, πρόκειται αληθινά για καινούργιο είδος; Κι αν ναι, πόσο... παλιό είναι αυτό το «καινούργιο είδος»; Διότι μια ματιά αν ρίξουμε στον Jack Vance, για παράδειγμα, μπορούμε να πούμε, κάλλιστα, ότι γράφει Νέο Παράδοξο. Μια ματιά αν ρίξουμε στον Clark Ashton Smith, μπορούμε να πούμε ότι κι αυτός ΝΠ γράφει. Μια ματιά αν ρίξουμε στον Michael Moorcock, μπορούμε να πούμε ότι προς ΝΠ είναι προσανατολισμένος.

Πολύ... παράδοξη είναι, βρε παιδιά, αυτή η ιστορία με το Νέο Παράδοξο. Τα πάντα ΝΠ είναι! Όλη η εμπνευσμένη φανταστική λογοτεχνία ΝΠ είναι.

Τυχαίο; Μάλλον όχι. Εκείνο που έχει συμβεί είναι ότι έχουμε κάνει μια στροφή. Φτάσαμε στο στερεοτυπικό και ανέμπνευστο, το μαζικής κατανάλωσης βαρετό και ανευφυές, αντιδράσαμε, και γυρίσαμε πίσω, για να δούμε από πού εκπορεύεται η τέχνη του φανταστικού. Αλλά δεν μείναμε εκεί, βέβαια· διδαχθήκαμε από το παρελθόν και συνεχίσαμε στο μέλλον.

Δε νομίζω, λοιπόν, ότι το ΝΠ είναι καινούργιο είδος. Μάλλον, πρόκειται για τη φανταστική λογοτεχνία με άλλο όνομα. Ορισμένοι συγγραφείς, θέλοντας να ξεφύγουν από την κατηγοριοποίηση του βαρετού fantasy (που έχει καταντήσει να είναι η κόπια της κόπιας του Τόλκιν και του Dungeons & Dragons), έδωσαν στα έργα τους τον τίτλο New Weird, για να μας πουν «Κοίταξε να δεις, εμείς δεν γράφουμε για τη μασημένη τσίχλα».

Αλλά... σιγά τα νέα. Η φανταστική λογοτεχνία, ούτως ή άλλως, πάντοτε ήταν εναντίον της μασημένης τσίχλας. Είναι η λογοτεχνία της εξερεύνησης. Ας την αφήσουμε, λοιπόν, να μας οδηγήσει στο απρόβλεπτο και το ενδιαφέρον, χωρίς άλλες κατηγοριοποιήσεις και στερεότυπα. Γράφεις αυτό που γράφεις γιατί σε εκφράζει, και διαβάζεις για να ανοίγεις τους ορίζοντές σου, όχι για να τους περιορίζεις.

---