ΣΚΕΨΕΙΣ

21/2/2016

Περί Γραφής: Τα Επίθετα Σε –υς
Μια πρόταση για διαφορετική χρήση

 

Υπάρχουν αρκετά επίθετα στην ελληνική γλώσσα τα οποία λήγουν σε –υς, όπως βαρύς, φαρδύς, πλατύς, ευθύς. Πολλές φορές γίνεται λάθος και κάποιοι τα γράφουν με η αντί για υ. Αλλά δεν είναι αυτό που θέλω να σχολιάσω εδώ.

Θέλω να σχολιάσω κάτι σχετικά με την κλίση αυτών των λέξεων και, κυρίως, σχετικά με τη γενική πτώση. Είναι θέμα αισθητικό, περισσότερο, θα μπορούσες να πεις.

Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική, αυτά τα επίθετα κλίνονται έτσι (αγνοώντας τη δοτική, για λόγους ευκολίας – δεν μας απασχολεί εδώ, εξάλλου):

(ο) βαρύς
(του) βαρέος
(τον) βαρύν
(ω) βαρύ
(οι) βαρείς
(των) βαρέων
(τους) βαρείς
(ω) βαρείς

Σύμφωνα με τη νέα ελληνική, η κλίση είναι έτσι:

(ο) βαρύς
(του) βαριού
(τον) βαρύ
(ω) βαρύ
(οι) βαριοί
(των) βαριών
(τους) βαριούς
(ω) βαριοί

Το ερώτημα που τίθεται, κυρίως, είναι ποιον τύπο να χρησιμοποιήσεις στη γενική ενικού όταν γράφεις σήμερα ένα σύγχρονο κείμενο. Να πεις «του βαρέος», ή να πεις «του βαριού»;

Προσωπικά, ούτε το ένα με ικανοποιεί ούτε το άλλο. Κανένα δεν μου φαίνεται εύηχο, για τα σημερινά δεδομένα. Το βαρέος είναι πολύ αρχαιοπρεπές· νομίζεις ότι έχει βγει από βυζαντινό κείμενο. Αλλά και το βαριού μοιάζει – πώς αλλιώς να το πούμε, βρε παιδιά; – βλάχικο. (Συγνώμη προς τους Βλάχους· αυτή είναι απλώς μια έκφραση εδώ.)

Και σε άλλα επίθετα το πρόβλημα είναι πιο έντονο. Πάρε για παράδειγμα το φαρδύς. Στη γενική θα πεις «του φαρδιού»; Ή, μήπως, θα πεις «του φαρδέος»; Κανένα από τα δύο δεν μου ακούγεται ωραίο. Σου δίνει την αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά, και στις δύο περιπτώσεις.

Σκέψου ένα παράδειγμα: Είδαμε δύο αυτοκίνητα σταματημένα μες στη μέση του φαρδιού δρόμου... Ή: Είδαμε δύο αυτοκίνητα σταματημένα μες στη μέση του φαρδέος δρόμου. Και τα δύο είναι σωστά, αλλά κανένα δεν είναι εύηχο.

Στα δικά μου κείμενα έχω αποφασίσει να κάνω διαφορετική χρήση των σε –υς επιθέτων εδώ και χρόνια· και θα πρότεινα να τη χρησιμοποιήσουν και άλλοι. Όταν, εξάλλου, χρησιμοποιείς κάτι με σταθερότητα και συνέπεια σε ένα ολόκληρο κείμενο, τότε είναι σωστό μέσα σ’αυτό το ίδιο το κείμενο, ακόμα κι αν κάποιος θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει «εκκεντρικό».

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, νομίζω πως μόνο κάποιος εκκεντρικός ίσως να το θεωρούσε «εκκεντρικό», γιατί η χρήση που προτείνω δεν είναι και τόσο διαφορετική από τη συνηθισμένη.

Εκείνο που κάνω είναι να χρησιμοποιώ τη γενική όπως και την αιτιατική.

Δηλαδή, η κλίση είναι:

ο βαρύς
του βαρύ
τον βαρύ

και:

ο φαρδύς
του φαρδύ
τον φαρδύ

Πώς ακούγεται το «του βαρύ»; Πιο ωραίο, νομίζω, απ’ό,τι «του βαρέος» ή «του βαριού». Πιο σύγχρονο.

Σκέψου το προηγούμενο παράδειγμα: Είδαμε δύο αυτοκίνητα σταματημένα μες στη μέση του φαρδύ δρόμου. Ευνόητο; Αναμφίβολα. Εύηχο; Εγώ, τουλάχιστον, έτσι νομίζω.

Το πιο βασικό πρόβλημα με τα σε –υς επίθετα είναι η γενική πτώση του ενικού, αλλά και για τις άλλες πτώσεις θα ήταν καλό να πάρει κανείς κάποιες αποφάσεις σχετικά με τη σύγχρονη χρήση τους.

Προτείνω την εξής χρήση (την οποία και, φυσικά, χρησιμοποιώ στα δικά μου κείμενα):

ο βαρύς
του βαρύ
τον βαρύ
(ω) βαρύ
οι βαρείς
των βαρέων
τους βαρείς
(ω) βαρείς

Δεν έχει και μεγάλη διαφορά από την κλίση της αρχαίας ελληνικής. Ουσιαστικά, μόνο τη γενική του ενικού αλλάζω και την αιτιατική.

Στον πληθυντικό, προτιμώ το βαρείς από το βαριοί γιατί είναι πιο εύηχο και δεν νομίζω ότι ξενίζει τον σύγχρονο αναγνώστη. Επίσης, προτιμώ «των βαρέων» από «των βαριών», πάλι επειδή είναι πιο εύηχο, ακόμα κι αν ακούγεται λίγο αρχαιοπρεπές. (Επιπλέον, δεν είναι και τόσες πολλές οι φορές που μπορεί να χρησιμοποιήσεις γενική πληθυντικού.) Παράδειγμα: Οι μεταφορά βαρέων φορτίων ήταν επικίνδυνη μέσα σ’ένα τέτοιο σκάφος· συχνά γίνονταν ατυχήματα σε τρικυμίες. Και εύηχο και ευνόητο.

Αν κάποιος αναρωτιέται σχετικά με το αν είναι «σωστό» να κάνουμε του κεφαλιού μας με τη γλώσσα, το μόνο που θα μπορούσα να απαντήσω είναι ότι η γλώσσα είναι κάτι που εξελίσσεται, όχι κάτι το στατικό. Κι αν δεν πειραματίζεσαι μ’αυτήν, πώς θα την εξελίξεις; Και ποιοι είναι καλύτεροι για να πειραματίζονται με τη γλώσσα αν όχι οι άνθρωποι που καθημερινά γράφουν;

 

(ΣημείωσηΣημείωση για τα Περί Γραφής
 
Αν είσαι φυσιολογικός αναγνώστης δε χρειάζεται να διαβάσεις αυτό το κομμάτι. Αν είσαι από εκείνους που θα σκεφτούν «Και ποιος νομίζει ότι είναι αυτός που θα μιλήσει για τη συγγραφή;», ή «Πολύ σπουδαίος δεν την έχει δει για να μας λέει πώς θα γράφουμε;», ή κάτι παρόμοια κολακευτικό για το άτομό μου, τότε είσαι το Πράσινο Ανθρωπάκι, και μπορείς να συνεχίσεις να διαβάζεις.
 
Αγαπητό Πράσινο Ανθρωπάκι,
    Στα Περί Γραφής μιλάω για ορισμένες από τις συγγραφικές μου εμπειρίες, και δίνω κάποιες συμβουλές ή κατευθυντήριες γραμμές για νέους (όχι, απαραιτήτως, ηλικιακά) συγγραφείς. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό: εμπειρίες, σκέψεις, συμπεράσματα. Το διαβάζεις, κι αν πιστεύεις ότι σου λέει κάτι ενδιαφέρον, έχει καλώς· αν πιστεύεις ότι δε σ'ενδιαφέρει, ή αν διαφωνείς κάθετα, το αγνοείς. Τουλάχιστον, αυτό κάνω εγώ όταν διαβάζω παρόμοια άρθρα: αν θεωρώ ότι λέει κάτι ενδιαφέρον, το διαβάζω με ευχαρίστηση· αν θεωρώ ότι δεν με ενδιαφέρει, το αγνοώ.
    Να το έχεις αυτό υπόψη σου όταν διαβάζεις τα Περί Γραφής. Δεν είναι δεσμευτικά, ούτε κανένας νόμος· είναι, απλώς, μερικές σκέψεις, γνώμες, και εμπειρίες μου.
 
για τα Περί Γραφής.)

 

---