ΣΚΕΨΕΙΣ

23/5/2014

Φανταστικές Πόλεις #5: Θεοί, Θρησκεία, Ιερατεία
Επειδή οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι πάντα και οι ανώτερες οντότητες εκεί...

 

Αυτά που γράφω εδώ θα μπορούσε, υποθέτω, κάποιος να τα χρησιμοποιήσει για να φτιάξει μια φανταστική θρησκεία για μια ολόκληρη χώρα ή για έναν ολόκληρο κόσμο, αλλά, αφού η συγκεκριμένη σειρά άρθρων αφορά φανταστικές πόλεις, θα επικεντρωθώ όσο το δυνατόν περισσότερο σε θρησκείες και θεούς που ταιριάζουν σε πόλεις.

Το πρώτο που πρέπει να αποφασίσει κανείς είναι αν θα υπάρχει θρησκεία σε μια πόλη ή αν δεν θα υπάρχει καθόλου θρησκεία. Στην τελευταία περίπτωση, μιλάμε για μια άθρησκη πόλη, όπου οι κάτοικοι δεν πιστεύουν σε καμια δύναμη που υπερβαίνει τους εαυτούς τους ή που θα μπορούσαν, για κάποιο λόγο, να λατρεύουν. Μια τέτοια πόλη ίσως να βασίζεται πλήρως σε τεχνολογικά επιτεύγματα, ή οι κάτοικοί της μπορεί να είναι πνευματικά αποτελματωμένοι και ρομποτοειδείς, ή μπορεί να είναι πανίσχυροι σε τέτοιο βαθμό που είναι θεοί από μόνοι τους, κατέχουν τρομερές δυνάμεις, κι έτσι, ως επακόλουθο, δεν πιστεύουν σε δυνάμεις άλλες πέρα από τις δικές του. Προσέξτε ότι μιλάω για μια πόλη άθρησκη, όχι άθεη. Εννοώ ότι σε μια τέτοια πόλη, όχι μόνο δεν πιστεύουν σε θεούς, μα δεν έχουν και κανενός είδους θρησκεία. Δεν λατρεύουν τίποτα. Ούτε καν κάποια απρόσωπη δύναμη, όπως είναι η Μοίρα, ή ο Άνεμος, ή η Νύχτα, ή ο Θάνατος.

Ερωτήσεις για ανήσυχα μυαλά: Γιατί η πόλη είναι άθρησκη; Τι λόγος υφίσταται; Ήταν κάποτε θρησκευόμενη; Λάτρευαν κάποτε οι κάτοικοι κάποιους θεούς, κι αν ναι, γιατί όχι πλέον; Οι κάτοικοι είναι σίγουροι ότι δεν υπάρχουν άλλες δυνάμεις ανώτερες από αυτούς, ή είναι απλά ανόητοι ή υπερόπτες; Τι θα γινόταν αν κάποια ακατονόμαστη, μυστηριώδης δύναμη ξαφνικά παρουσιαζόταν σ’αυτή την πόλη;

Μια άλλη κατηγορία πόλης είναι η άθεη πόλη. Σε μια τέτοια πόλη μπορεί να υπάρχει θρησκεία αλλά πρέπει να είναι απρόσωπη· οι κάτοικοι δεν πιστεύουν σε θεούς – ούτε σε έναν ούτε σε πολλούς. Ίσως να πιστεύουν σε δυνάμεις όπως είναι η Μοίρα ή η Δεινή Καταιγίδα, αλλά δεν πιστεύουν στην Κυρά του Πεπρωμένου ή στον Άρχοντα των Κεραυνών. Η θρησκεία τους είναι απρόσωπη. Λατρεύουν δυνάμεις, όχι θεούς και θεές. Και σε αυτή την κατηγορία δεν συμπεριλαμβάνεται το να πιστεύουν σε έναν και μόνο Θεό· συμπεριλαμβάνεται, όμως, το να λατρεύουν ολόκληρη την Πλάση σαν κάτι το ιερό.

Ερωτήσεις για ανήσυχα μυαλά: Υπήρχαν κάποτε θεοί αλλά πλέον για κάποιο λόγο έχουν πάψει να υπάρχουν; Τι θα γινόταν αν ξαφνικά παρουσιάζονταν θεοί; Οι δυνάμεις που λατρεύουν οι κάτοικοι είναι ουσιαστικές ή αλληγορικές; Μπορούν να γίνουν θαύματα μέσω αυτών ή όχι; Οι δυνάμεις που οι κάτοικοι λατρεύουν μπορούν να τους βοηθήσουν εναντίον εξωτερικών απειλών;

Αν η πόλη δεν είναι ούτε άθρησκη ούτε άθεη, σημαίνει πως υπάρχουν θεοί στην πόλη, και σ’αυτή την περίπτωση πρέπει να αποφασίσει κανείς αν έχουμε μονοθεϊσμό ή πολυθεϊσμό.

Αν η πόλη είναι μονοθεϊστική, λατρεύουν έναν και μόνο θεό (ή θεά) εκεί. Μπορεί σε ολόκληρο τον κόσμο να υπάρχει ένας και μόνο θεός, ή μπορεί απλά στη συγκεκριμένη πόλη να λατρεύουν αποκλειστικά αυτόν. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να αποφασίσεις τι είδους θεός είναι. Είναι ένας πανίσχυρος θεός δημιουργός του κόσμου; Είναι ένας δαίμονας που κατοικεί στο βουνό στα ριζά του οποίου είναι οικοδομημένη η πόλη; Είναι μια θεά των αγρών που οι κάτοικοι της πόλης ζητάνε την ευλογία της για να καρποφορήσουν τα κτήματά τους και να γεννήσουν τα ζωντανά τους; Είναι μια ιδιότροπη θεά των τηλεπικοινωνιών που οι κάτοικοι της πόλης πρέπει να τα έχουν καλά μαζί της προκειμένου να μην προκαλείται τηλεπικοινωνιακό χάος;

Ερωτήσεις για ανήσυχα μυαλά: Γιατί η πόλη πιστεύει σε μία μόνο θεότητα; Τι θα γινόταν αν οι κάτοικοι άρχιζαν να αγνοούν αυτή τη θεότητα; Τι θα γινόταν αν η θεότητα ξαφνικά εξαφανιζόταν; Τι θα γινόταν αν κάποιος άλλος θεός ξαφνικά ερχόταν στην περιοχή; Θα μπορούσε κάποιος να νικήσει τη θεότητα της πόλης; Είναι τυραννική ή αγαθή; Τι συμβαίνει αν κάποιος προσελκύσει την οργή της; Είναι αδιάφορη θεότητα ή ενδιαφέρεται άμεσα για τους κατοίκους και όσους περνάνε από την πόλη;

Η πόλη μπορεί επίσης να είναι πολυθεϊστική, δηλαδή να λατρεύουν πολλούς θεούς εκεί. Μπορεί στην πόλη να λατρεύουν όλο το πάνθεο που υπάρχει στον κόσμο, ή κάποιους συγκεκριμένους θεούς του παγκόσμιου πάνθεου· ή μπορεί η πόλη να έχει το δικό της, προσωπικό πάνθεο. Όπως και νάχει, στην πόλη λατρεύουν πάνω από έναν θεό. Αυτοί οι θεοί μπορεί να τα έχουν καλά αναμεταξύ τους, ή μπορεί να έχουν κόντρες· μπορεί, μάλιστα, ο ένας να είναι σκοτεινός αντικατοπτρισμός του άλλου, ή μπορεί να είναι μέλη μιας θεϊκής οικογένειας. Μπορεί να είναι ανθρωπόμορφοι ή ζωόμορφοι, ή οι μορφές τους μπορεί να είναι τελείως παράξενες – ή και ακατάληπτες – για κοινούς θνητούς.

Ερωτήσεις για ανήσυχα μυαλά: Μπορεί να προκληθεί, κάπως, πόλεμος θεών ανάμεσα στις θεότητες της πόλης; Τι θα γίνει αν κάποιος από τους θεούς πεθάνει; θα δημιουργηθεί ανισορροπία δυνάμεων μέσα στην πόλη; ή, ίσως, ακόμα και καταστροφή; Τι θα γίνει αν κάποιες καινούργιες θεϊκές δυνάμεις παρουσιαστούν; Μπορούν οι θεότητες της πόλης να γεννήσουν άλλες, καινούργιες θεότητες; Κι αν ναι, υπό ποιες συνθήκες και πόσο συχνά μπορεί να συμβεί αυτό;

Καλό θα ήταν, επίσης, να αναρωτηθεί κανείς αν μπορεί να υπάρξει μια πόλη με θεούς αλλά χωρίς θρησκεία. Δηλαδή, ίσως να υπάρχουν θεϊκές οντότητες αλλά κανένας να μην τις λατρεύει. Γιατί, όμως; Δεν θέλουν οι θεότητες να έχουν πιστούς; Οι κάτοικοι τις βλέπουν εχθρικά; Υφίσταται κάποια παρεξήγηση; Οι κάτοικοι τις βλέπουν σαν τυράννους από τους οποίους πρέπει να απελευθερωθούν; Ή μήπως τις βλέπουν σχεδόν σαν θηρία, απλώς όχι όπως τα συνηθισμένα; Θα μπορούσαν, ίσως, οι θεοί να είναι θύματα των κατοίκων της πόλης; Θα μπορούσαν να είναι, κάπως, δέσμιοι αυτών, υπηρέτες τους; Ίσως πανίσχυροι μάγοι να κρατάνε τους θεούς αιχμάλωτους, ή ίσως πανίσχυροι τεχνοκράτες να έχουν τους θεούς φυλακισμένους σε κάποια ειδικά κατασκευασμένα υπόγεια για να μη χάσουν τη δύναμη που τους προσφέρει η τεχνολογία τους και την εξουσία τους πάνω στην πόλη.

Αν όμως έχουμε θρησκεία κάποιου είδους – είτε με θεούς είτε με απρόσωπες δυνάμεις – πρέπει συνήθως να έχουμε και ιερατείο, κάποιοι πρέπει να είναι ιερείς που έρχονται σε επαφή με αυτούς τους θεούς ή που καθοδηγούν τους υπόλοιπους ανθρώπους της πόλης σε ιεροτελεστίες, γιορτές, επικλήσεις. Αν δεν υπάρχει ιερατείο, τότε μιλάμε για μια τελείως ελεύθερη θρησκεία, που ο καθένας μπορεί να κάνει τις δικές του τελετές όπως νομίζει και να λατρεύει τους θεούς κατά το δοκούν.

Τα ιερατεία μπορεί να έχουν από πολύ αυστηρή ιεραρχία μέχρι τελείως χαλαρή. Ένα είδος πολύ αυστηρής ιεραρχίας είναι αυτό της μεσαιωνικής Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας – αν και πιστεύω πως θα μπορούσε κανείς να φανταστεί και ακόμα πιο αυστηρές ιεραρχίες σε φανταστικά σκηνικά. Μια τελείως χαλαρή ιεραρχία είναι, για παράδειγμα, κάποιοι σαμάνοι που μοιράζονται ορισμένες ιδέες για τη θρησκεία αλλά κανένας δεν θεωρεί τον εαυτό του πάνω από τους άλλους, ούτε κανένας έχει καμια συγκεκριμένη θέση μέσα στην ιεραρχία· όλοι είναι το ίδιο. Θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί πολλές δομές για θρησκευτικά ιερατεία, γι’αυτό κιόλας δεν θα μπω στη διαδικασία να φέρω μπλεγμένα παραδείγματα. Παραθέτω απλώς μερικά σχεδιαγράμματα, κι ας φανταστεί ο καθένας, μέσω αυτών, ό,τι νομίζει. Πολλές φορές, άλλωστε, από μια εικόνα μάς έρχονται πολύ περισσότερες ιδέες.

 

(Δεν είναι και πολύ καλά σχεδιασμένα, γιατί δεν ήθελα να φάω πολύ χρόνο σε αυτά τα σχεδιαγράμματα, αλλά σημασία έχει η έμπνευση που μπορείς να πάρεις από αυτά, όχι το αισθητικό αποτέλεσμα.)

Κάποια άλλα πράγματα που οφείλει κανείς να αναρωτηθεί για τις θρησκείες και τα ιερατεία είναι: το τυπικό που ακολουθείται· τι θεωρείται «θεϊκός νόμος»· πώς τιμωρούνται τα παραπτώματα· σε τι βαθμό ελέγχει η θρησκεία την κοινωνία. Οι κάτοικοι της πόλης φοβούνται τους ιερείς, ή όχι; Οι ιερείς μπορούν να επιβάλλουν τη γνώμη τους στα πολιτικά δρώμενα, ή μόνο να συμβουλεύουν; Αν οι ιερείς δεν σε συμπαθούν σημαίνει ότι έχεις μπλέξει πολύ άσχημα, ή μπορείς απλά να τους αγνοήσεις;

Επίσης: υπάρχουν απαγορευμένες θρησκείες; Υπάρχουν θεότητες ή δυνάμεις που δεν μπορεί κανείς να τις λατρεύει ανοιχτά μέσα στην πόλη; Κι αν ναι, γιατί; Είναι ενάντιες της επίσημης θρησκείας; Είναι θεότητες αντικειμενικά μοχθηρές και δαιμονικές (κάτι σαν θεούς του εξώτερου χάους); Είναι θεότητες επικίνδυνες που η επίκλησή τους μπορεί να προκαλέσει μεγάλα προβλήματα;

Ποια είναι η σχέση των θεών με την τεχνολογία της πόλης; Οι θεοί είναι υπέρ της τεχνολογικής ανάπτυξης, ή κατά; Ή είναι αδιάφοροι προς την τεχνολογία; Μήπως οι θεοί είναι που έφεραν την τεχνολογία στους ανθρώπους; Κι αν ναι, πώς; Φωτίζοντας κάποια μυαλά, ή ρίχνοντας παράξενα μεταλλικά κιβώτια από τους ουρανούς γεμάτα πρώτες ύλες και μυστηριώδεις οδηγίες;

Εκτός από αυτά, γεννιούνται και πολλά ακόμα ερωτήματα κοινωνικού τύπου. Για παράδειγμα: Η θρησκεία χρησιμοποιείται για οικονομική εκμετάλλευση; Η θρησκεία χρησιμοποιείται για να αντικρούει τον νόμο; Η θρησκεία αναμιγνύεται στις σχέσεις των ανθρώπων, όπως με τον γάμο; Πρέπει ιερωμένος να ευλογήσει κάποιες επιχειρήσεις προτού ξεκινήσουν; Τι ρόλο παίζει η θρησκεία στον πόλεμο; Οι ιερείς ευλογούν τους στρατούς; Εκείνοι που έχουν τη δύναμη των θεών με το μέρος τους κυριαρχούν ευκολότερα;

Τι είδους δυνάμεις προσφέρουν οι θεοί στους πιστούς τους; Ή τι είδους θαύματα γίνονται; Κάποιοι βλέπουν απλώς μερικά αμφιλεγόμενα οράματα; Κάποιοι συνομιλούν με αόρατες φωνές; Κάποιοι μεταμορφώνονται σε άλλα πλάσματα; Αποκτούν άμεση γνώση; Ταξιδεύουν σε πνευματικούς κόσμους; Δημιουργούν θαυμαστά έργα τέχνης; Μετατρέπονται σε μανιασμένοι πολεμιστές που ο ένας κάνει για πενήντα απλούς αντιπάλους;

Οι θεότητες, βέβαια, μπορεί απλά να είναι συμβολικές ή τελείως μυστηριώδεις και να μην προσφέρουν καθόλου δυνάμεις στους πιστούς τους, ούτε καν κάποιο όραμα κάπου-κάπου.

Η θρησκεία της πόλης μπορεί, επίσης, να μην είναι τίποτα περισσότερο από μια καλοστημένη απάτη. Μια συνωμοσία από μια μικρή κάστα ανθρώπων (αυτοαποκαλούμενους «ιερείς») που θέλουν να ελέγχουν τη συμπεριφορά των άλλων για διάφορους λόγους – οικονομικούς και πολιτικούς, το πιθανότερο.

Η Θεά των Τηλεφώνων, του Alonzo Earl Foringer (1878-1948)

 

Διαβάστε επίσης:
Φανταστικές Πόλεις #1: Συνοικίες
Φανταστικές Πόλεις #2: Συμμορίες
Φανταστικές Πόλεις #3: Πολιτεύματα
Φανταστικές Πόλεις #4: Υπόγεια

---