Αρχείο Νέων 2023

Στις τηλεοπτικές παιδικές σειρές δεν υπάρχει πραγματική βία. Ακόμα κι αν δείχνουν πολεμιστές που μάχονται τέρατα, δεν φαίνεται αίμα, δεν φαίνονται τραυματισμοί. Μπορεί να δεις μόνο κάποιον να βάζει τρικλοποδιά σε κάποιον άλλο με ένα μαστίγιο, ή να τον σπρώχνει και να τον ρίχνει σ’έναν γκρεμό, ή κάτι παρόμοιο. Ακόμα και τα γρονθοκοπήματα και οι κλοτσιές αποφεύγονται, ή παρουσιάζονται με τρόπο που είναι καταφανώς εξωφρενικός ή παραμυθένιος (όπως στο Masters of the Universe με τον He-Man).

Είχα διαβάσει κάπου, μάλιστα, σ’ένα παλιό, ρετρό περιοδικό, ότι στις παιδικές σειρές είχαν εντολή οι δημιουργοί να μη δείχνουν βίαια πράγματα που ένα παιδί θα μπορούσε να αντιγράψει. Δεν επιτρεπόταν, για παράδειγμα, να δείξουν κάποιον που βάζει τρικλοποδιά σε έναν εχθρό, γιατί υπάρχει πιθανότητα ένα παιδί να το κάνει αυτό στην αδελφή του. Αλλά επιτρεπόταν να δείξουν ένα τέρας να σηκώνει έναν πελώριο βράχο και να τον εκτοξεύει, γιατί αυτό δεν μπορεί ένα παιδί να το αντιγράψει και να το κάνει!

Μοιάζει λιγάκι αστείο, έτσι;

Από τη μια, μπορείς να πεις ότι έχει κάποια βάση αυτή η διάθεση για προφύλαξη των ανηλίκων. Από την άλλη, μπορείς να πεις ότι υποθέτουμε πως τα παιδιά μας είναι ανόητα, ή πως δεν μπορούν να ξεχωρίσουν την πραγματικότητα από τη φαντασία. Όταν συνέχεια κρύβεις τα άσχημα από κάποιον, πώς αυτός θα αποκτήσει ποτέ δική του κρίση και υπευθυνότητα; Σε όλες αυτές τις σειρές, ένας μαχητής με σπαθί το έχει το σπαθί σαν μπαστούνι· ποτέ δεν το χρησιμοποιεί σαν κοπτικό εργαλείο εναντίον αντιπάλων. Πάντα βρίσκει κάποια άλλη χρήση γι’αυτό. Τα παιδιά κινδυνεύουν να νομίσουν ότι το σπαθί δεν μπορεί να σε κόψει και να αιμορραγήσεις. Είναι αυτό σωστό; Ίσως ώς ένα σημείο να έχει κάποια βάση, όπως είπα και πριν, αλλά δεν είμαι και τόσο σίγουρος ότι είναι σωστό.

Το θέμα είναι πως απαιτείται υπευθυνότητα από τους δημιουργούς των παιδικών τηλεοπτικών σειρών ώστε να αποκρύπτουν κάποια «επικίνδυνα» πράγματα από τα παιδιά.

Το ίδιο, πολλές φορές, «απαιτείται» (όχι τυχαία εντός εισαγωγικών) και από τους συγγραφείς γενικά, όχι μόνο των παιδικών βιβλίων.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Σύμφωνα με κάποιες θεωρίες, η λογοτεχνία πρέπει οπωσδήποτε να διέπεται από την αρχή της αιτίας και του αποτελέσματος. Δηλαδή, όταν συμβαίνει κάτι, αυτό πρέπει να φέρνει απαραιτήτως κάποιο αποτέλεσμα μέσα στα πλαίσια της αφήγησης.

Κάτι τέτοιο ίσως να μοιάζει λογικό και ενστικτώδες. Τι άλλο θα μπορούσε να ισχύει; Μια αφήγηση, μια ιστορία, είναι μια σειρά γεγονότων που το ένα ακολουθεί το άλλο με λογικά βήματα (αιτία-αποτέλεσμα) ώσπου να φτάσουμε στο τέλος.

Δεν είναι, όμως, όλες οι ιστορίες ακριβώς έτσι.

Υπάρχουν ιστορίες που είναι όντως της συγκεκριμένης μορφής, τα πάντα μοιάζουν σχεδιασμένα: το ένα φέρνει το άλλο, και τίποτα δεν περισσεύει. Είναι σαν μια μαθηματική εξίσωση. Προσθέτεις, 1 + 4 + 6 και παίρνεις 11. Δεν παίρνεις ούτε 12 ούτε 9 ούτε 14. Παίρνεις ακριβώς 11, όσο σου δίνουν τα στοιχεία της πλοκής της ιστορίας. Η πριγκίπισσα χάνει τον πρίγκιπα επειδή τον παγιδεύει μια κακιά μάγισσα. Η πριγκίπισσα πηγαίνει να βρει τον πρίγκιπα. Στον δρόμο μαθαίνει μια αδυναμία της μάγισσας, και κάνει ένα επιπλέον ταξίδι για να αποκτήσει κάποιο μαγικό πράγμα που μπορεί να χρησιμοποιήσει για να πολεμήσει τη μάγισσα. Πλησιάζει το κάστρο της μάγισσας. Βρίσκει κάτι επαναστάτες εκεί κοντά που είναι εναντίον της μάγισσας και βοηθάνε την πριγκίπισσα να εισβάλει στο κάστρο από υπόγειες σήραγγες. Αντιμετωπίζει, τελικά, τη μάγισσα χρησιμοποιώντας την αδυναμία της και ελευθερώνει τον πρίγκιπα με εκείνο το μαγικό πράγμα. Τα πάντα δένουν. Είναι μια ιστορία σαν εξίσωση.

Ορισμένοι θα έλεγαν ότι αυτός είναι ο μόνος σωστός τρόπος για να γράψεις μια ιστορία. Κάποιοι άλλοι διαφωνούν, μερικώς ή τελείως.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Όπως συμβαίνει με πολλά πράγματα στη λογοτεχνία, έτσι και γι’αυτό υπάρχουν τουλάχιστον δύο απόψεις. Ορισμένοι λένε πως είναι καλύτερα να γράφεις μικρές προτάσεις. Κάποιοι άλλοι ισχυρίζονται πως οι μεγάλες προτάσεις δείχνουν και μεγαλύτερη τέχνη και γνώση του λόγου.

Τίποτα δεν είναι απόλυτο, και όλα είναι σωστά, ή λάθος, ώς έναν βαθμό. Γράφοντας μικρές προτάσεις δεν μπερδεύεις τον αναγνώστη, αλλά και για εσένα είναι, ίσως, πιο εύκολο. Αλλά οι μικρές προτάσεις δεν έχουν τη ροή που έχουν οι μεγαλύτερες προτάσεις· είναι, εκ φύσεως, κοφτές. Και υπάρχουν και κάποια νοήματα που μπορεί να είναι αδύνατον να τα εκφράσεις με μικρές προτάσεις. Εκτός αν είναι πολλές μικρές προτάσεις. Αλλά τότε πάλι ο λόγος θα μοιάζει κοφτός: και αδικαιολόγητα, ίσως.

Από την άλλη, οι μεγάλες προτάσεις μπορεί να έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν πιο πολύπλοκα νοήματα, ή να δημιουργήσουν μια αίσθηση ροής μέσα στο κείμενο, όμως υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να μπερδευτείς μέσα σ’αυτές και να χάσεις τη σύνταξη. Ή, ακόμα και να μη χάσεις τη σύνταξη αντικειμενικά, ίσως ο λόγος να γίνει τόσο μπερδεμένος που καταντά ανούσιος. Και για τον αναγνώστη, πιθανώς, περισσότερο απ’ό,τι για τον συγγραφέα.

Τώρα, κάποιος μπορεί να έχει την εξής απορία: Μα, γιατί να μη γράφεις μέτριες προτάσεις; Ούτε μικρές ούτε μεγάλες!

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Ο Ganelon Silvermane είναι ένα Κατασκεύασμα των Θεών του Χρόνου (Time Gods): δηλαδή, είναι κάτι σαν ανδροειδές. Δεν είναι πραγματικός άνθρωπος αλλά μοιάζει με άνθρωπος. Είναι γιγαντόσωμος, μυώδης, και έχει μια χαίτη από ασημένια μαλλιά (εξ ου και Silvermane). Είναι πολύ δυνατός, αλλά όχι υπερδυνατός: δεν γκρεμίζει πύλες ή τείχη. Είναι, όμως, πιο δυνατός από οποιονδήποτε φυσιολογικό άνθρωπο. Δεν έχει κυκλώματα μέσα του ή μηχανισμούς, παρότι Κατασκεύασμα· είναι απολύτως βιολογικός.

Είναι ακόμα ένας Κονανοειδής χαρακτήρας μιας περασμένης εποχής της ηρωικής φαντασίας, όμως είναι διαφορετικός από πολλούς άλλους τέτοιους Κονανοειδείς χαρακτήρες, και έχει περισσότερο ενδιαφέρον. Επιπλέον, παρότι δεν είναι «άνθρωπος», ώρες-ώρες μού φαινόταν πιο ανθρώπινος από άλλους Κονανοειδείς χαρακτήρες.

Η ιστορία μας στο The Warrior of World’s End ξεκινά όταν ένα ζευγάρι βρίσκει τυχαία στον δρόμο του τον Ganelon επάνω που εκείνος έχει... βγει από το αβγό του, ας πούμε, και είναι αρκετά μεγάλος σε ηλικία, σωματικά, αλλά όχι και τόσο μεγάλος σε σκέψη. Είναι σαν παιδί, και αποφασίζουν να τον υιοθετήσουν. Αυτό το ζευγάρι δεν είναι και οι ίδιοι τελείως... φυσιολογικοί. Ο άντρας είναι Godmaker, και η δουλειά του είναι, όντως, να φτιάχνει θεούς. Όχι, δεν μιλάω μεταφορά. Φτιάχνει θεούς, και φυλαχτά, και είδωλα, και διάφορα παράξενα πράγματα. Πρέπει να διαβάσεις το βιβλίο για να καταλάβεις τι ακριβώς είναι ένας Godmaker. Η σύζυγός του είναι μια ψευδογυναίκα από το Chuu, και δεν θα μπω καν στη διαδικασία να προσπαθήσω να εξηγήσω τι είναι αυτό.

Από όσα έχω γράψει ώς τώρα θα πρέπει να έχετε καταλάβει ότι το σκηνικό είναι παράξενο, σωστά;

Κάνετε λάθος. Είναι ακόμα πιο παράξενο. Στη σειρά Gondwane, ο Lin Carter έχει πλάσει έναν πραγματικά παράξενο και πρωτότυπο κόσμο. Δεν προσπαθεί απλά να είναι «weird»· είναι όντως weird.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Συνήθως, όταν μιλάμε για λογοτεχνία τρόμου, πρόκειται για εκείνο το είδος που περιλαμβάνει φανταστικά στοιχεία με τρόπο τρομαχτικό (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό). Μιλάμε για ιστορίες όπως είναι ο Δράκουλας του Στόκερ, ή τα βιβλία του Clive Barker ή πολλά από τα βιβλία του Stephen King. Δεν είναι απλώς ιστορίες όπου κάτι το άσχημο, φριχτό, ή απαίσιο συμβαίνει (όπως δολοφονίες και τα λοιπά)· είναι ιστορίες όπου το άσχημο, φριχτό, ή απαίσιο συνυπάρχει με έντονα τα φανταστικά, μαγικά, ή υπερφυσικά στοιχεία.

Η φανταστική λογοτεχνία (φυσικά) περιλαμβάνει επίσης φανταστικά, μαγικά, ή υπερφυσικά στοιχεία. Κι εκεί συναντάμε τέρατα και δαίμονες και μάγους, και ό,τι άλλο μπορείς να διανοηθείς. Δεν θεωρείται, όμως, «τρόμος». Ο τρόμος υποτίθεται πως είναι «άλλο είδος». Ποια είναι η διαφορά τους; έχω πολλές φορές αναρωτηθεί. Τι νόημα έχει να τα θεωρείς δύο ξεχωριστά είδη;

Η μόνη διαφορά που μπορώ εγώ να προσδιορίσει είναι στο ύφος, και στο τι γενικά συμβαίνει μέσα σ’αυτές τις ιστορίες. Στη φανταστική λογοτεχνία, παρότι βλέπουμε τέρατα και μαγικά πράγματα, αυτά συνήθως δεν παρουσιάζονται με τόσο τρομαχτικό τρόπο όπως στη λογοτεχνία τρόμου– Εδώ, όμως, πρέπει να σταματήσεις λίγο και να αναρωτηθείς τι θα πει «τρομαχτικός τρόπος». Γνωρίζω ανθρώπους που θεωρούν ακόμα και τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών «τρομαχτικό» (και δεν μπορούσαν καν να δουν τις ταινίες)!

Το τρομαχτικό, επομένως, είναι και σχετικά υποκειμενικό σε πολλές περιπτώσεις. Ο άλλος βλέπει τα ορκ του Τόλκιν και τα θεωρεί «τρομαχτικά». Άλλος πάλι δεν τα θεωρεί τρομαχτικά· είναι απλώς κάτι τέρατα που σκοτώνουν οι ήρωες, ή τα αποφεύγουν με έξυπνους τρόπους.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Αυτή δεν είναι «κανονική» βιβλιοκριτική. Είναι, ίσως, περισσότερο για να αναρωτηθώ κι εγώ ο ίδιος γι’αυτό το βιβλίο παρά για να το παρουσιάσω.

Αλλά πρώτα θα αναφερθώ σε μερικά καθαρά λογοτεχνικά θέματα. Το βιβλίο είναι αρκετά μεγάλο, όμως καθώς το διαβάζεις δεν σου φαίνεται. Είναι γραμμένο με τρόπο γρήγορο και άνετο. Υπάρχει πολύς διάλογος, πάρα πολύς. Αλλά όχι μόνο· υπάρχουν και πολλές σελίδες χωρίς καθόλου διάλογο: σκέτη αφήγηση. Ούτε αυτό κουράζει. Συνεχώς η ιστορία κυλά, τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο με τρελό, κυριολεκτικά (και εξηγώ παρακάτω), ρυθμό. Δε θυμάμαι να μου προκλήθηκε ανία πολλές φορές.

Το μόνο «μειονέκτημα» – κι αυτό μέσα σε εισαγωγικά, που σημαίνει ότι αμφιβάλλω – είναι ότι ουσιαστικά ο συγγραφέας ασχολείται με το ίδιο και το ίδιο θέμα. Οι καταστάσεις φτάνουν σε τέτοιο σημείο που να λες: Τι θα γίνει; Θα καταλήξουμε πουθενά, ή έχουμε παγιδευτεί σε ατέρμονους κύκλους; Αν το καλοσκεφτείς, όμως, αυτό είναι το ζήτημα: η παγίδευση σε ατέρμονους κύκλους παράξενων γεγονότων που δεν βγάζουν νόημα, ή που τη μια βγάζουν ένα νόημα (ίσως) και την άλλη άλλο νόημα (ίσως) – ή μπορεί να ήταν και κάτι άλλο τελικά...

Από μια άποψη, μπορείς να πεις ότι ο συγγραφέας το έχει παρατραβήξει το σχοινί. Από την άλλη, ίσως να είναι ακριβώς εκείνο που πρέπει να είναι. Διφορούμενο, όπως και το ίδιο το βιβλίο.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Αυτό είναι ένα άρθρο που ήθελα να γράψω εδώ και χρόνια, όμως κάποιο άλλο πάντα έμοιαζε να έχει προτεραιότητα και το άφηνα για μετά. Τώρα ήρθε πια η ώρα. Είναι ένα άρθρο που δεν έχει σχέση με τη λογοτεχνία (φανταστική ή μη) – όχι άμεση, τουλάχιστον. Το θέμα του είναι η αστική περιπλάνηση, δηλαδή το να τριγυρίζει κανείς τυχαία στους δρόμους μιας μεγάλης πόλης.

Τι; Υπάρχουν άνθρωποι που όντως το κάνουν αυτό; Υπάρχουν και παραϋπάρχουν, και ο γράφων είναι ένας από αυτούς για παραπάνω από δύο δεκαετίες.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Είχα καιρό να διαβάσω βιβλίο του Michael Moorcock, και, πιο συγκεκριμένα, κάποιο από τα τελευταία του βιβλία. Επίσης, είχα την περιέργεια να δω τι γράφει τώρα σε σύγκριση με το τι έγραφε παλιά. Τα περισσότερα βιβλία του Moorcock που διαβάζουμε, ειδικά αυτά του Elric, είναι τα παλιά του. Τα έχει γράψει πριν από πολλά χρόνια, και το ύφος του τότε ήταν αρκετά διαφορετικό. Ο Moorcock έχει περάσει από διάφορες φάσεις ως συγγραφέας. Μια ενδιάμεση περίοδός του εμένα μού προκαλεί σύγχυση για να είμαι ειλικρινής· τι είχε στο μυαλό του ο άνθρωπος; Ένα, όμως, είναι το βέβαιο: είναι πειραματικός. Τα δοκιμάζει όλα. Όλα όσα μπορεί να διανοηθεί. Αυτό το αναγνωρίζεις και το εκτιμάς στον Moorcock, ακόμα κι αν εκείνο που γράφει δεν σου αρέσει πάντα.

Το The Citadel of Forgotten Myths ήταν ένα βιβλίο του που με εξέπληξε, κατά πρώτον επειδή μου άρεσε αρκετά. Και δεν το περίμενα· νόμιζα ότι ίσως να ήταν ακόμα ένα από τα... μπερδεμένα βιβλία του – αυτά που ή δεν φαίνεται να βγάζουν νόημα ή λες «Εντάξει, και τι έγινε τώρα, δηλαδή;»

Στο The Citadel of Forgotten Myths ο Moorcock ακολουθεί εκείνο που πρότεινε πάντα για το worldbuilding: κάνε ό,τι γουστάρεις με τον κόσμο· δεν χρειάζεται να είναι απόλυτα σταθερός από βιβλίο σε βιβλίο. Και εδώ, προφανώς, ήθελε να ρίξει τον Elric και τον Moonglum σε περιπέτειες σε έναν άλλο κόσμο, όμως όχι και τελείως ασύνδετο με τον συνηθισμένο «κόσμο του Elric». Και σκέφτηκε κάτι τρομερό: ότι ο κόσμος κυρτώνει στις άκρες κι αν τον ακολουθήσεις ώς εκεί μπορείς να συνεχίσεις να ταξιδεύεις και να βρεθείς από κάτω του. Αλλά τότε είναι σαν να είσαι κανονικά από πάνω! Υπάρχει ουρανός, όπως πριν. Και αυτοί που ζουν στον κάτω κόσμο δεν θεωρούν τον κόσμο τους «κάτω»· τον θεωρούν «πάνω», και τον άλλο κόσμο (τον συνηθισμένο του Elric) τον θεωρούν «κάτω»!

Ο κόσμος, δηλαδή, είναι διπλός. Σαν να είναι ένας δίσκος με «βαρύτητα» (ή κάποιου είδους ελκτικές δυνάμεις) κι από τις δυο μεριές. Και οι άνθρωποι είναι σαν μυρμήγκια που βαδίζουν και στην επάνω μεριά του δίσκου και στην κάτω. Αυτή η ιδέα θυμίζει κάτι παλιές ιδέες από μεσαιωνικούς χαρτογράφους και φιλοσόφους· και εμένα, από την αρχή της ιστορίας, με κέρδισε αμέσως. Είναι τρομερή ιδέα.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Υπάρχουν δύο βασικά είδη ιστοριών σε ό,τι αφορά το πλήθος των χαρακτήρων, καθώς και ένα ακόμα είδος που προκύπτει από αυτά τα δύο.

Τα δύο βασικά είδη είναι: ή ένας κεντρικός χαρακτήρας, ή κανένας κεντρικός χαρακτήρας. Το τρίτο είδος, που προκύπτει από αυτά τα δύο, είναι να έχουμε έναν κεντρικό χαρακτήρα αλλά, συγχρόνως, και πολλούς άλλους που κινούνται γύρω του όμως έχουν ενδιαφέρον και από μόνοι τους.

Ορισμένοι πιστεύουν ότι το μυθιστόρημα (ή και το διήγημα) υποχρεωτικά έχουν έναν κεντρικό χαρακτήρα πάντα. Δε νομίζω ότι αυτό είναι σωστό. Αν μη τι άλλο, μου μοιάζει πολύ απόλυτο για να είναι σωστό. Και έχουμε και παραδείγματα όπου, καταφανώς, δεν ισχύει.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Από χρόνια σκεφτόμουν να διαβάσω αυτή τη σειρά, αλλά όλο το ανέβαλα. Επιτέλους, τώρα, 2022-23, τη διάβασα.

Όταν ήμουν μικρός, είχε πέσει στα χέρια μου το Fires of Azeroth. Είχα ξεκινήσει να το διαβάζω, και το είχα αφήσει στη μέση (ή, ίσως, στην αρχή) γιατί δεν καταλάβαινα τίποτα. Και δικαιολογημένα. Πρέπει να έχεις διαβάσει τα προηγούμενα για να καταλάβεις. Αλλά, εκτός των άλλων, η γραφή της C. J. Cherryh είναι λίγο στρυφνή, και θα πω γι'αυτό περισσότερα παρακάτω.

Αυτή η τετραλογία διαδραματίζεται σε ένα σύμπαν πολλαπλών διαστάσεων, όπου η κάθε διάσταση είναι, ουσιαστικά, άλλος κόσμος. Σε κάθε βιβλίο, η Morgaine – η βασική ηρωίδα – και ο Vanye – ο βοηθός/ιπποκόμος της – βρίσκονται σε άλλη διάσταση/κόσμο. Όλες αυτές, όμως, οι διαστάσεις είναι, περισσότερο, αλλοιώσεις του χρόνου παρά του χώρου – δηλαδή, είναι σαν ξαφνικά να έχουν περάσει εκατοντάδες, ή ακόμα και χιλιάδες, χρόνια και ο κόσμος να είναι πολύ διαφορετικός. Ωστόσο, υποτίθεται ότι υπάρχουν διαστάσεις που μπορεί να είναι οτιδήποτε.

Πριν από αιώνες (αν ο χρόνος έχει κανένα νόημα) υπήρχε μια φυλή που ονομαζόταν qhal, η οποία είναι κάτι σαν «ανώτεροι άνθρωποι» και όλοι είναι χλωμοί έως και τελείως άσπροι, όπως η Morgaine που είναι (περίπου) μία από αυτούς. Οι qhal έφτιαξαν τις Πύλες με τις οποίες μπορείς να περάσεις από τη μια διάσταση στην άλλη, αλλά αυτές οι Πύλες δεν είναι πάντα αψίδες· μπορεί να έχουν οποιαδήποτε μορφή. Αν και, συνήθως, ναι, είναι αψίδες. Όταν ένας qhal είναι κοντά σε μια Πύλη και έχει τις κατάλληλες γνώσεις, μπορεί να χρησιμοποιήσει τις κοσμικές της ενέργειες για να κάνει πάρα πολλά πράγματα που μοιάζουν «μαγεία». Μπορεί ακόμα και να μπει στα σώματα κανονικών ανθρώπων όταν το δικό του σώμα έχει γεράσει ή δεν είναι ικανό πλέον να διατηρηθεί στη ζωή.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Οι πάντες που γράφουν λογοτεχνία ξέρουν τι είναι το ευθύ και το πλάγιο στον διάλογο ή στις σκέψεις των χαρακτήρων: απλώς ορισμένοι ίσως να μην το έχουν συνειδητοποιήσει ή να μην έχουν κάνει ξεκάθαρα τον διαχωρισμό μέσα στο μυαλό τους. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, όμως, είναι χρήσιμο να γνωρίζει κανείς ακριβώς τι συμβαίνει με τα ευθεία και τα πλάγια και πώς μπορεί να τα χρησιμοποιήσει μέσα στην αφήγηση έτσι ώστε να επιτύχει κάποιο αποτέλεσμα. Και οι δύο μορφές είναι το ίδιο χρήσιμες αλλά πολύ διαφορετικές.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Αυτό το άρθρο μοιάζει με ένα άρθρο που είχα γράψει παλιότερα σχετικά με το ρήμα επιτίθεμαι (ή, γενικά, με το ρήμα τίθεμαι). Δηλαδή, αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη λέξη και πώς τη χρησιμοποιούμε, πώς είναι το σωστό και πώς το λάθος.

Η λέξη είναι το λάθος. Είναι ένα ουσιαστικό που σημαίνει κάτι το εσφαλμένο. Σύμφωνα με το Μείζον Ελληνικό Λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη σημαίνει σφάλμα, πλάνη, αστόχημα. Μπορείς να πεις, δηλαδή: Αυτό που έκανες ήταν λάθος· δεν έπρεπε να τον είχες βρίσει.

Το λάθος, κανονικά, δεν είναι επίθετο. Όμως μπορεί ν’ακούσεις κάποιον να λέει: Πρέπει, πάση θυσία, να αποφύγουμε τις λάθος ενέργειες.

Αυτό το λάθος είναι πραγματικά λάθος, σύμφωνα με κάποιους. Και, όντως, έτσι είναι, βάσει γραμματικής. Το λάθος δεν είναι επίθετο, δεν μπορεί να χαρακτηρίζει τις «ενέργειες». Το ορθό θα ήταν να πούμε: Πρέπει, πάση θυσία, να αποφύγουμε τις εσφαλμένες ενέργειες. Ή: τις λανθασμένες ενέργειες. Και το εσφαλμένος και το λανθασμένος είναι μετοχές που παίρνουν τη θέση επιθέτου.

Το λάθος είναι απλά ουσιαστικό, απλά λάθος...

Ή, μήπως, δεν είναι και τόσο λάθος;

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Διαβάζω το Majipoor του Robert Silverberg (έχω ήδη διαβάσει το Lord Valentine’s Castle και, καθώς γράφω αυτό το άρθρο, είμαι προς το τέλος του Majipoor Chronicles) και έχω παρατηρήσει κάποια πράγματα που σήμερα θα τα ονομάζαμε «παραδοξότητες» ή, μάλλον, «αναχρονιστικά στοιχεία» για μια ιστορία (επιστημονικής) φαντασίας. Τα βιβλία αυτά παρουσιάζουν έναν κόσμο που, από τη μια, μοιάζει να είναι εμπνευσμένος από μύθους σαν του Βασιλιά Αρθρούρου αλλά, από την άλλη, είναι ένας κόσμος επιστημονικής φαντασίας, ένας άλλος πλανήτης. Η ανθρωπότητα έφυγε από τη Γη και πήγε εκεί «για να ζήσει καλύτερα». Οπότε, είναι δεδομένο πως έχουμε έναν πολιτισμό που ταξίδεψε στο διάστημα. Στον κόσμο αυτό, όμως, δεν υπάρχει ούτε ένα αεροσκάφος – ναι, ούτε καν ελικόπτερο. Και δεν έχουν τηλεπικοινωνίες – ούτε καν μέσα στις πόλεις. Παρ’όλ’ αυτά, έχουν «floaters» – αιωρούμενα αυτοκίνητα, υποθέτω. Έχουν «energy-throwers», όπλα που πετάνε ενέργεια – αλλά συγχρόνως μπορείς να τους δεις να μάχονται και με τσεκούρια και ρόπαλα. Επίσης, έχουν έρθει σ’αυτό τον κόσμο εξωκοσμικοί (αποφεύγω να χρησιμοποιήσω τον όρο εξωγήινοι, αφού δεν υπάρχει Γη εδώ), αλλά δεν ξέρουμε πώς. Με διαστημόπλοια; Κι αν ναι, πώς είναι δυνατόν να μην υπάρχουν αεροσκάφη; Πώς είναι δυνατόν να έχεις «floaters» αλλά όχι τηλέφωνα; Πώς είναι δυνατόν το πολίτευμα να είναι ακόμα η βασιλεία σ’έναν τέτοιο πολιτισμό του διαστήματος;

Πρόκειται για πράγματα που σήμερα θα τα θεωρούσαμε «παράδοξα» ή «αναχρονιστικά». Αλλά σ’αυτό τον κόσμο παρουσιάζονται ως δεδομένα, όπως και σε παλιότερα βιβλία φαντασίας, κυρίως του είδους sword-and-planet αλλά και ακόμα και σε space opera μερικές φορές. Όλα τα βιβλία του Edgar Rice Burroughs (που διαδραματίζονται σ’έναν φανταστικό Άρη, και άλλους φανταστικούς πλανήτες) είναι έτσι: από τη μια έχουν πλοία που πετάνε στον αέρα, κι από την άλλη οι ήρωες ξιφομαχούν αλλά χρησιμοποιούν και ενεργοβόλα όπλα. Στην τριλογία Skaith της Leigh Brackett συναντάμε παρόμοιες «παραδοξότητες». Και σε πολλά άλλα παλιότερα βιβλία συμβαίνει το ίδιο.

Δε φαινόταν να τους ενδιαφέρει καθόλου που έγραφαν για πολιτισμούς του διαστήματος· κατά τα άλλα, τα πάντα ήταν σχεδόν σαν μεσαίωνας με ορισμένες διαφορές και παραδοξότητες!

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Από το τρέιλερ, έκρινα πως δεν μπορεί να ήταν σοβαρή ταινία αλλά πρέπει σίγουρα να είχε πλάκα· ειδικά η φάση με τον νεκρό και τις πέντε ερωτήσεις έμοιαζε ξεκαρδιστική. Οπότε, σκέφτηκα: Πάμε να τη δούμε να γελάσουμε.

Λοιπόν, αυτό το τρέιλερ αδικεί πάρα πολύ την ταινία. Το Honor Among Thieves ήταν έως και οκτώ φορές καλύτερο απ’ό,τι περίμενα. Δεν αστειεύομαι· δεν περίμενα ποτέ ότι θα έβλεπα μια ταινία D&D που θα ήταν τόσο καλή.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Δεν είμαι σίγουρος πότε ακριβώς ξεκίνησα να γράφω φανταστική λογοτεχνία, αλλά ήταν γύρω στο 1993. Τότε, στην Ελλάδα, από μια άποψη τα πράγματα ήταν καλύτερα για τη φανταστική λογοτεχνία, αλλά από μια άλλη άποψη χειρότερα. Το χειρότερο ήταν ότι νομίζω πως η φανταστική λογοτεχνία είχε μικρότερη εξάπλωση: λιγότεροι άνθρωποι την ήξεραν, λιγότεροι τη διάβαζαν. Το καλύτερο ήταν ότι μπορούσες να βρεις βιβλία φαντασίας ακόμα και στα περίπτερα! Μοιάζει εξωφρενικό στους σημερινούς, πιο νέους αναγνώστες; Κι όμως, έβρισκες. Τις ανθολογίες της Ωρόρας, που πλέον τις συναντάς μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλεία (και έχω βάλει αρκετά εξώφυλλά τους στα Σκιώδη Παραλειπόμενα). Επίσης, καθώς τα χρόνια κυλούσαν, έβρισκες ολοένα και πιο πολλά βιβλία φαντασίας γενικά στα βιβλιοπωλεία, από το 1990 μέχρι το 2000-κάτι. Τα περισσότερα μεταφρασμένα, φυσικά. Μετά, από το 2012, έβρισκες ολοένα και λιγότερα βιβλία φαντασίας, μέχρι που έχουμε φτάσει στο σήμερα που – τουλάχιστον, απ’αυτά που βλέπω εγώ (και τριγυρίζω σε πολλά μέρη) – τα ψάχνουμε με το τουφέκι σαν σπάνια πουλιά στο κέντρο της Αθήνας.

Παρότι όμως παλιότερα έβρισκες ανθολογίες φαντασίας ακόμα και στα περίπτερα, η ελληνική κοινωνία δεν δεχόταν και τόσο φιλικά αυτό το περιεχόμενο. Ή τους άφηνε αδιάφορους, ή το έβλεπαν εχθρικά («αυτά είναι του Διαβόλου, παιδί μου» και τέτοιες ανοησίες), ή θεωρούσαν (εσφαλμένα) ότι «αυτά δεν είναι στην παράδοσή μας» και τα λοιπά. Έχω ξαναγράψει για το θέμα. Ακόμα και σήμερα, πολλές από τις παραπάνω αντιλήψεις εξακολουθούν να υφίστανται. Τότε, πιστεύω πως ήταν πιο έντονες. Και όχι μόνο αυτό αλλά δεν νομίζω πως υπήρχε μια ας το πούμε ενοποιημένη κουλτούρα λογοτεχνικής φαντασίας στην οποία να μπορεί να στηριχτεί κάποιος αν ήθελε να ξεκινήσει να γράφει κι ο ίδιος.

Οπότε, όταν ξεκίνησα να γράφω λίγο πιο σοβαρά (δηλαδή, μυθιστόρημα – πράγματα που σήμερα μού φαίνονται της πλάκας, αλλά δεν έχει σημασία: τότε μου άρεσαν, και όλα πρέπει να τα γράψεις), γύρω στο 1993, δεν υπήρχε τίποτα ή κανένας για να σε βοηθήσει. Δεν είχες κάτι στο οποίο να στηριχτείς, το οποίο να μπορείς να θεωρήσεις ως βάση...

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Στο προηγούμενο άρθρο μου, Εμβόλιμες Σκέψεις, ανέφερα πώς οι σκέψεις των χαρακτήρων (δεν) πρέπει να διακόπτουν την αφήγηση αλλά πρέπει να ακολουθούν μια λογική ροή. Αυτή η «λογική ροή» εντάσσεται στη γενική ιδέα του αφηγηματικού χρόνου: στο τι είναι ο αφηγηματικός χρόνος και ποια η σχέση του με τον πραγματικό χρόνο.

Ο πραγματικός χρόνος είναι ο χρόνος της καθημερινότητάς μας, ο δικός μας χρόνος. Είναι η ώρα που χρειάζεται ο αναγνώστης για να διαβάσει κάτι – μια λογοτεχνική ιστορία, στην περίπτωσή μας. Κάποιος μπορεί να χρειάζεται πέντε λεπτά για να διαβάσει μια σελίδα· κάποιος μπορεί να χρειάζεται εφτά, ή κάποιος τρία. Δεν είναι για όλους ίδιος ο πραγματικός χρόνος όταν διαβάζουν, όμως είναι, αντικειμενικά, ο πραγματικός χρόνος. Όταν κοιτάξεις ένα ρολόι τον βλέπεις αμέσως.

Ο αφηγηματικός χρόνος είναι ο χρόνος που περνά μέσα στην ιστορία που διαβάζεις, και, σε σύγκριση με τον πραγματικό χρόνο, δεν είναι ρεαλιστικός. Ας πάρουμε για παράδειγμα το ακόλουθο αφηγηματικό κομμάτι...

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Αρκετοί που διαβάζουν λογοτεχνικά βιβλία πιθανώς να έχουν συναντήσει το εξής (ή κάτι παρόμοιο μ’αυτό): Δύο χαρακτήρες μιλάνε, ο συγγραφέας μάς γράφει τον διάλογο κανονικά, αλλά σε κάποιο σημείο – ή σε περισσότερα σημεία από ένα – σταματά και, αντί για διάλογο, γράφει τις σκέψεις ενός χαρακτήρα... για μία ολόκληρη μεγάλη παράγραφο... και δεύτερη... και τρίτη... και μπορεί να φτάσει ακόμα και σελίδα ολόκληρη – ή παραπάνω – αλλά μετά ο διάλογος συνεχίζεται σαν να μην είχε διακοπεί καθόλου, σαν όλες αυτές οι σκέψεις να είχαν περάσει από το κεφάλι του χαρακτήρα σε χρόνο μηδέν.

Πώς σας φαίνεται αυτό;

Εγώ το θεωρώ από τα πιο τραγικά λάθη μέσα σε μια αφήγηση. Είναι από εκείνα τα λάθη που δεν είναι ούτε συντακτικά, ούτε γραμματικά, ούτε εννοιολογικά, αλλά καθαρά λάθη αισθητικής ή, ίσως, και λογικής. Γιατί, είναι δυνατόν ένας άνθρωπος να κάνει τόσο γρήγορα τόσες πολλές σκέψεις και μετά ο διάλογος να συνεχίζεται σαν να μην έχουν περάσει ούτε μερικά δευτερόλεπτα; Τελείως αναληθοφανές. Μοιάζει ψέμα. Μοιάζει σαν να διαβάζεις, όχι σαν να βιώνεις, μια ιστορία. Αλλά, ειδικά αν η ιστορία είναι γραμμένη σε τρίτο πρόσωπο, πρέπει να τη διαβάζουμε σαν να τη βιώνουμε, όχι σαν να τη διαβάζουμε, εκτός αν υπάρχει έκδηλα αφηγητής – δηλαδή, κάποιος τρίτος που με τη δική του, ξεχωριστή φωνή μάς λέει τι γίνεται και, πιθανώς, κάνει και δικά του σχόλια και παρατηρήσεις. Αν όμως δεν ισχύει αυτό, τότε η ιστορία είναι απλά σαν ένα ζωντανό όνειρο.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Στην Ελλάδα, ανέκαθεν θυμάμαι να υπάρχει μια σύγχυση ανάμεσα στη φανταστική λογοτεχνία και στην παραψυχολογία, τη μεταφυσική, και τα λοιπά. Στο εξωτερικό φαίνεται να τα έχουν πιο καλά διαχωρισμένα. Εδώ, αντιθέτως, επικρατεί ένα μπλέξιμο που θα μπορούσες να το πεις ακόμα και εσκεμμένο.

Νομίζω πως μέχρι και σήμερα υπάρχει αρκετός κόσμος που πιστεύει ότι η φανταστική λογοτεχνία είναι το ίδιο πράγμα με τη μεταφυσική, ή, τουλάχιστον, κάτι το στενά σχετιζόμενο. Ξέρεις, όλα αυτά για βρικόλακες, δαίμονες, λυκανθρώπους, μάγους... κι όλοι εκείνοι οι «περίεργοι» που ασχολούνται μ’αυτά...

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Δεν έχετε ακούσει αρκετές φορές να λένε ότι η τάδε ιστορία (είτε μυθιστόρημα είτε διήγημα) δεν έχει βάθος; Δεν έχετε ακούσει να σας λένε, αν είστε συγγραφέας, ότι καλά είναι αυτά που γράφεις αλλά δεν έχουν αρκετό βάθος; Ή ο τάδε γράφει καλά αλλά οι ιστορίες του, ή οι χαρακτήρες του, δεν έχουν βάθος;

Τι εννοούν με αυτό το «βάθος»;

Η αλήθεια είναι πως πολλοί δεν ξέρουν τι ακριβώς εννοούν, ενώ οι υπόλοιποι έχουν μια σχετική εντύπωση τού τι είναι «βάθος» σε μια λογοτεχνική ιστορία. Κάποιοι νομίζουν ότι είναι το υπόβαθρο, το ιστορικό, των χαρακτήρων: το να ξέρουμε τι έκανε ο ήρωες στην παιδική του ηλικία, ή πόσους γάμους έχει κάνει, ή πότε τον έδειρε η μάνα του και του άφησε εκείνη την ουλή στο πλάι του μηρού. Κάποιοι νομίζουν ότι βάθος είναι το υπόβαθρο του φανταστικού κόσμου στον οποίο διαδραματίζεται η ιστορία (ο κόσμος είναι πάντα φανταστικός, ακόμα και στη συμβατική λογοτεχνία· απλώς το μέγεθος αλλάζει), οι λεπτομέρειες και τα λοιπά.

Τίποτα από αυτά δεν είναι το «βάθος». Το βάθος δεν είναι κάτι που μπορεί να οριστεί εύκολα. Ίσως μια ιστορία να μην έχει κάτι από αυτά που αναφέρω παραπάνω αλλά να δίνει μια τρομερή αίσθηση βάθους, παρότι ποτέ δεν μαθαίνουμε για το παρελθόν του βασικού χαρακτήρα και το φανταστικό σκηνικό μοιάζει σκιώδες και ονειρικό.

Με τέτοια δεδομένα, τι μπορεί να θεωρηθεί «βάθος» σε μια λογοτεχνική ιστορία, και πώς διακρίνεις αν μια ιστορία έχει βάθος ή όχι;

[Συνέχισε να διαβάζεις]