ΣΚΕΨΕΙΣ

24/5/2013

Τα Τέρατα της Αρχιτεκτονικής
«Προσοχή Δαγκώνει,» έγραφε πάνω από τα λαξευτά δόντια της εισόδου της πολυκατοικίας.

Οι πόλεις μας αποτελούνται από πολλά γκρίζα κουτιά, το ένα δίπλα στο άλλο. Ανάμεσα στα κουτιά υπάρχουν κάτι ανοίγματα που ονομάζουμε δρόμους. Οι δρόμοι συνήθως έχουν πλάτος περίπου όσο και τα οχήματα που τους διασχίζουν. Καμία αισθητική πουθενά· όλα βαρετά και ίδια.

Αυτό το μοντέλο είναι λειτουργικό, ισχυρίζονται κάποιοι. Προσφέρει ευκολία, χωρίς πολλά-πολλά άχρηστα περιτυλίγματα. Τι να τις κάνεις όλες αυτές τις «καλλιτεχνικές σαχλαμάρες» όταν απλά θέλεις να πας στη δουλειά σου και μετά να γυρίσεις σπίτι σου; Περιττές, τελείως περιττές...

Είναι όντως έτσι, όμως; Ή έχουμε ρομποτοποιηθεί τόσο πολύ που δεν μπορούμε να δούμε πέρα από τη μύτη μας και τα άμεσά μας προβλήματα; Μήπως η αρχιτεκτονική των σύγχρονων πόλεών μας είναι, συγχρόνως, καθρέφτης του επίπεδου ψυχισμού μας αλλά και δημιουργός αυτού; Ένας φαύλος κύκλος, δηλαδή: Επειδή παντού γύρω σου βλέπεις μια πόλη γκρίζα και επίπεδη (δήθεν «λειτουργική»), γίνεται και ο ψυχισμός σου γκρίζος και επίπεδος (δήθεν «λειτουργικός»)· αλλά επίσης, επειδή είναι ο ψυχισμός σου γκρίζος και επίπεδος, κατασκευάζεις γύρω σου ένα περιβάλλον αντίστοιχου είδους – μια πόλη από γκρίζα κουτιά – μια αντανάκλαση του ψυχισμού σου. (Είπαμε, ένας φαύλος κύκλος. Πού αρχίζει και πού τελειώνει;)

Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει – αν και τραβώντας λιγάκι το θέμα από τα μαλλιά – ότι ακόμα και η σύγχρονη οικονομική κρίση – η παγκόσμια, όχι μόνο της Ελλάδας – οφείλεται στον ρομποτοποιημένο ψυχισμό μας ο οποίος εκπηγάζει, εν μέρει, και από τη βαρετή αρχιτεκτονική και γενικότερη διακόσμηση των πόλεών μας. (Ό,τι βλέπεις κινδυνεύεις να γίνεις, και ό,τι είσαι δημιουργείς.) Δεν έχουμε τη δυνατότητα να σκεφτούμε έναν τρόπο για να ξεπεράσουμε το πρόβλημα.

Μπορείς να πεις ότι, για να φτιάξεις όμορφες πόλεις, απαιτούνται χρήματα, και χρήματα δεν υπάρχουν. Ούτε τώρα (προφανώς) ούτε, όμως, και λίγο πιο πριν. Αλλά ας θυμηθούμε λίγο τις πόλεις του Αρχαίου Κόσμου. Είχαν ωραία γλυπτά, αγάλματα, πλατείες· ακόμα και τα σπίτια ήταν, νομίζω, πιο καλόγουστα (τουλάχιστον, όχι γκρίζα κουτιά). Τότε, ήταν πιο πλούσιοι από εμάς; Μάλλον όχι. Σύμφωνα με ό,τι γνωρίζουμε, μάλιστα, η τεχνολογία τους ήταν πολύ κατώτερη από τη δική μας. Και οι άνθρωποι έκαναν θαύματα. Ενδεικτικά παραδείγματα: Ακρόπολις, Κολοσσαίο, Φάρος της Αλεξάνδρειας, πυραμίδες, ζιγκουράτ. Εκείνες τις εποχές, δεν είχαν ούτε αυτόματα εργαλεία ούτε γιγάντια μηχανήματα, κι όμως κατάφερναν – κάπως – να δημιουργούν τέτοια αριστουργήματα. Τι αντίστοιχο έχει να επιδείξει η σημερινή εποχή; Τον Πύργο του Ντουμπάι, που φτιάχτηκε κυρίως για ξέπλυμα χρήματος;

Δεν είναι εξαιρετικά παράξενο που, παρά την τεχνολογία μας, η παραγωγή μας σ’αυτό τον τομέα είναι φανερά κατώτερη και ανέμπνευστη; Και όχι μόνο αυτό, αλλά είναι γνωστό ότι οι σημερινές κυβερνήσεις προσπαθούν να ισοπεδώσουν και ό,τι έχει απομείνει!

«Τι να τα κάνεις, τώρα, τα μνημεία;» λέει το αφεντικό (ph.D. ψυχολογίας ρομποτικής μαθηματικών κηπουρικής εργονομικής ηλεκτρονικών μελισσοκομίας και άλλα που τα έχει ξεχάσει αλλά είναι όλα Πολύ Σημαντικά και τον κάνουν Σοβαρό Άνθρωπο). «Δεν είναι ‘λειτουργικά’. Δε βοηθάνε στη ρομποτοποίηση. Άσε μόνο δυο-τρία, για να λέμε ότι υπάρχουν και να πηγαίνουν να τα χαζεύουν οι τουρίστες και οι ‘κουλτουριάρηδες’ νομίζοντας ότι κάνουν κάτι.»

Αλλά δεν είναι έτσι. Τα όμορφα πράγματα δεν είναι μόνο για να πηγαίνεις σε ένα συγκεκριμένο μέρος και να κάθεσαι σα μαλάκας να τα χαζεύεις. Τα όμορφα και τα εμπνευσμένα πράγματα είναι για να ζεις μέσα σ’αυτά, κάθε μέρα. Να αποτελούν μέρος του περιβάλλοντός σου, όχι απομεινάρι του παρελθόντος σου. Τότε μόνο έχουν τη δυνατότητα να σε ανυψώνουν ψυχικά, αλλιώς κοροϊδεύεις τον εαυτό σου χαϊδεύοντας αρχαίες, παρωχημένες ιστορίες.

Σήμερα, η μία πόλη, κατά κανόνα, είναι περίπου ίδια με την άλλη και όλες γεμάτες ομοιόμορφα κουτιά. Το σκηνικό έχει αρχίσει να μοιάζει απειλητικά με σενάριο δυστοπικής φαντασίας. Δες πώς είναι φτιαγμένος ένας συνηθισμένος δρόμος της Αθήνας, για παράδειγμα, σε μια τυχαία περιοχή, και μετά δες πώς είναι φτιαγμένος σε μια άλλη τυχαία περιοχή. Τι αξιοσημείωτες διαφορές υπάρχουν; Πήγαινε σε μια άλλη πόλη· τι αξιοσημείωτες διαφορές υπάρχουν; Μόνο ό,τι έχει μείνει από τον «παλιό καλό καιρό». Οτιδήποτε φτιάχνεται σήμερα – σχεδόν οτιδήποτε – πρέπει να είναι πανομοιότυπο και «λειτουργικό». (Ακόμα και την Πλατεία Ομονοίας έχουν βιάσει· ένα κομμάτι τσιμέντο είναι, πλέον, τίποτα παραπάνω.)

Και πώς θα μπορούσαν να είναι οι σημερινοί δρόμοι και τα οικοδομήματα; Θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά; Φυσικά και θα μπορούσαν. Ξεκινώντας από το πιο απλό και πηγαίνοντας στο πιο πολύπλοκο. Οι πινακίδες – κάτι το τελείως συνηθισμένο και καθημερινό – θα μπορούσαν να είναι λαξευτές και όμορφα σχεδιασμένες, αντί για κομμάτια τσίγκου επάνω σε σκουριασμένους σωλήνες. Θα μπορούσαν να υπάρχουν στους δρόμους σκαλιστές αψίδες που, εκτός του ότι θα διακοσμούσαν την πόλη, θα είχαν επάνω τους και κατευθύνσεις. Δείτε την Πύλη του Αδριανού. Ευτυχώς δεν την έχουν αφήσει ακόμα να καταρρεύσει τελείως, αλλά δεν παραδειγματίζονται και από αυτήν. Παρόμοιες αψίδες θα μπορούσαν να υπάρχουν σε πάρα πολλά σημεία της Αθήνας. Στις εισόδους των διάφορων περιοχών, ας πούμε. Μπαίνεις στους Αμπελόκηπους; Θα μπορούσε να υπάρχει μια τέτοια αψίδα με κλήματα λαξεμένα επάνω (hint: Αμπελό-κηποι) και χαραγμένα γράμματα που λένε ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ.

Πολύ ευφάνταστο για να είναι πραγματικό; (Κάτι που θα συναντούσες μόνο στο Θρυμματισμένο Σύμπαν;) Δεν το νομίζω. Τέτοιες όμορφες κατασκευές φτιάχνονταν μια εποχή που υπήρχαν πολύ κατώτερα εργαλεία στη διάθεση των δημιουργών. Ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα τώρα; Το γεγονός ότι κλέβουν τα λεφτά ανέμπνευστοι άνθρωποι; (Γιατί, τουλάχιστον, αν τα κλέβεις για να φτιάχνεις όμορφες αψίδες, μπορεί και να συγχωρεθείς. Αν τα κλέβεις για να πηγαίνεις στα μπουζούκια, όχι.) Το γεγονός ότι έχουμε ψυχικά ισοπεδωθεί; Το γεγονός ότι αυτά τα έργα δεν θα ήταν «λειτουργικά» κι επομένως τι να τα κάνεις ωχ-αδελφέ-δε-βαριέσαι;

Έχει κανένας από αυτούς τους ανθρώπους που διοικούν καθίσει να σκεφτεί ποτέ ότι ο υλικός κόσμος είναι αντανάκλαση του ψυχικού κόσμου και αντιστρόφως; Όταν επιμένεις να χτίζεις γύρω σου βαρετά πράγματα, είσαι βαρετός άνθρωπος. Όταν η πόλη σου είναι ύποπτα στα όρια εργατούπολης, τότε αυτός είναι ο κύριος σκοπός σου.

Και μετά αναρωτιούνται γιατί ο κόσμος βρίσκεται σε ψυχική κατάπτωση. Ρίξε μια ματιά στους δρόμους της πόλης σου και μάθε γιατί ο κόσμος βρίσκεται σε ψυχική κατάπτωση. Ό,τι είναι μέσα είναι και έξω, και ό,τι είναι έξω απειλεί να μπει και μέσα.

Από την άλλη, βέβαια, όλα αυτά θα μπορούσαν να είναι και συνωμοσία των ψυχιάτρων για να μαζεύουν πελατεία. Άλλωστε, γνωρίζουμε ότι έχουν και χειρότερα εγκλήματα στο ποινικό τους μητρώο...

---