ΣΚΕΨΕΙΣ

11/4/2022

Περί Γραφής: Αμέσως Άμεσα
Πιο άμεσα από το αμέσως γίνεται;

 

Όπως και σε αρκετές άλλες περιπτώσεις (βλ. παλιότερα άρθρα μου για τέτοια γλωσσικά θέματα), επικρατεί μια δικαιολογημένη σύγχυση στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα με αυτές τις δύο λέξεις: το αμέσως και το άμεσα. Ορισμένοι πιστεύουν ότι είναι η ίδια λέξη και ότι χρησιμοποιούνται με τους ίδιους τρόπους. Έχουν και δίκιο και άδικο.

Ουσιαστικά, είναι η ίδια λέξη. Είναι ο επιρρηματικός τύπος της λέξης άμεσος· απλώς το αμέσως είναι στην Καθαρεύουσα (όπως όλα τα επιρρήματα σε -ως) ενώ το άμεσα στη Δημοτική (όπως όλα τα επιρρήματα σε -α). Δεν χρησιμοποιούνται, όμως, με τον ίδιο τρόπο, κι αυτό είναι καθαρά θέμα συνήθειας. Θεωρητικά θα μπορούσαν να χρησιμοποιούνται το ίδιο· αλλά δεν συμβαίνει.

Λέγοντας ή γράφοντας «άμεσα» εννοούμε «χωρίς κάτι άλλο να μεσολαβεί», «χωρίς κάτι να παρεμβάλλεται ανάμεσα στην αρχή και στο τέλος μιας ενέργειας». Για παράδειγμα, αν πεις «Μπορείτε να παραλάβετε άμεσα το πακέτο από την υπηρεσία μας», εννοείς ότι ο άλλος μπορεί να παραλάβει το πακέτο από την ίδια την υπηρεσία, χωρίς να μεσολαβήσει τρίτος. Πολλοί, ωστόσο, αυτό ίσως να το μπερδέψουν και να νομίσουν ότι εννοείς «αμέσως», «χωρίς καμία καθυστέρηση». Πρακτικά, σε πολλές περιπτώσεις, είναι το ίδιο. Αλλά αυτό συμβαίνει συμπτωματικά.

Λέγοντας ή γράφοντας «αμέσως» εννοούμε «στη στιγμή», «πολύ γρήγορα», «χωρίς καμία καθυστέρηση». Για παράδειγμα, αν γράψεις μέσα σ’ένα διήγημα «Βλέποντας το θηρίο να έρχεται, ο κυνηγός αμέσως τράβηξε το πιστόλι του και το πυροβόλησε», εννοείς ότι το έκανε πολύ γρήγορα, προτού το θηρίο προλάβει να του χιμήσει. Τι θα γινόταν αν αντικαθιστούσες αυτό το αμέσως με άμεσα; Ορίστε τι θα γινόταν: Βλέποντας το θηρίο να έρχεται, ο κυνηγός άμεσα τράβηξε το πιστόλι του και το πυροβόλησε. Δεν θα έβγαινε πλέον το σωστό νόημα. Ούτε καν θα ακουγόταν καλά, έτσι; Η πρόταση αυτή θα ήταν σαν να λέει πως ο κυνηγός τράβηξε το πιστόλι του χωρίς να μεσολαβήσει κάτι άλλο: για παράδειγμα, χωρίς να σταματήσει να ελέγξει αν είναι οπλισμένο ή κάτι τέτοιο. Και εδώ μπορεί εύλογα να ρωτήσει κανείς: Μα, αν είναι έτσι, τότε δεν σημαίνει ότι το τράβηξε πολύ γρήγορα; Και η απάντηση είναι: Ίσως· αλλά όχι απαραίτητα.

Και εκεί έγκειται η διαφορά του αμέσως από το άμεσα.

Σε αρκετές περιπτώσεις, είτε χρησιμοποιήσεις το ένα είτε το άλλο, βγαίνει το ίδιο νόημα. Σε άλλες περιπτώσεις, όμως, μπορεί να προκληθεί σύγχυση.

Προσωπικά, πιστεύω ότι είναι καθαρά θέμα συνήθειας και μόνο. Δεν έχει καμιά βάση στην ετυμολογία ή στη λογική της ελληνικής γλώσσας (όπως και η χρήση πολλών άλλων λέξεων, άλλωστε). Προφανώς, και το αμέσως και το άμεσα είναι επιρρήματα που προέρχονται από το άμεσος. Άμεσος μπορεί είτε να είναι κάποιος που γίνεται χωρίς «μέσο», χωρίς άλλη μεσολάβηση, είτε κάποιος που γίνεται γρήγορα (χωρίς να μεσολαβεί χρόνος). Ένα παράδειγμα που όλοι ξέρουν είναι η Άμεσος Δράση – ή, στη Δημοτική, Άμεση Δράση – η αστυνομία που επεμβαίνει πολύ γρήγορα, μόλις γίνει κάποια παρανομία. Εδώ το άμεσος έχει το νόημα του «πολύ γρήγορος», του «τάχιστος». Αλλά, όταν λέμε άμεσες διαπραγματεύσεις, εννοούμε χωρίς να μεσολαβεί κάποιος τρίτος – ότι μιλάς εσύ κατευθείαν με αυτόν που θέλεις. Το ίδιο και για την άμεση δημοκρατία, που γίνεται χωρίς εκπροσώπους, χωρίς κοινοβούλιο, κατευθείαν από τον λαό.

Συνήθως, όταν δεν έχουμε μεσολάβηση, όταν δεν παρεμβαίνει κάποιος τρίτος, κάτι γίνεται πιο γρήγορα – τουλάχιστον, έτσι υποτίθεται – οπότε φτάνουμε να θεωρούμε και ότι το άμεσος (α + μέσος) μπορεί να σημαίνει γρήγορος. Με αυτή τη λογική, και το αμέσως και το άμεσα θα μπορούσαν να σημαίνουν πολύ γρήγορα αλλά και χωρίς μέσο. Άρα, είναι ξεκάθαρα θέμα συνήθειας που το αμέσως σημαίνει μόνο «πολύ γρήγορα» και όχι «χωρίς μέσο». Δεν νομίζω ότι κανείς θα έλεγε ποτέ αμέσως για να εννοήσει χωρίς μέσο.

Η σύγχυση προκαλείται κυρίως με το άμεσα, που είναι επιρρηματικός τύπος της Δημοτικής. Και, όπως ήδη είπα, σε πολλές περιπτώσεις η διαφορά δεν είναι άμεσα εμφανής–

Οπ! τι γράψαμε εδώ; Άμεσα εμφανής; Είναι σωστό;

Εξαρτάται πώς θες να το δεις. Ουσιαστικά σημαίνει εμφανής χωρίς μέσο, χωρίς να χρειαστεί να κάνουμε κάποια ενδιάμεση σκέψη, ή ανάλυση, για να το καταλάβουμε. Πρακτικά, αυτό σημαίνει και γρήγορα. Οπότε, το θέμα είναι αρκετά διφορούμενο, και δεν έχει μεγάλη σημασία να αναρωτιέσαι.

Εκείνο που έχει σημασία είναι να μη χρησιμοποιήσεις το «άμεσα» εκεί όπου μόνο το «αμέσως» θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, όπως στο παραπάνω παράδειγμα με τον κυνηγό και το θηρίο.

Δεν είναι και τόσο σωστό να πεις: Μόλις η πολυκατοικία τυλίχτηκε στις φλόγες, η Πυροσβεστική ήρθε άμεσα και την έσβησε. Είναι πιο σωστό να πεις: Μόλις η πολυκατοικία τυλίχτηκε στις φλόγες, η Πυροσβεστική ήρθε αμέσως και την έσβησε. Γιατί, τι μπορεί να εννοείς με το άμεσα; Ότι η Πυροσβεστική θα ερχόταν, αλλιώς, μέσω τρίτου; Πώς, δηλαδή; Ή, θα μπορούσε να έρθει κάνοντας, πρώτα, γύρω-γύρω στους δρόμους αντί να ακολουθήσει τον πιο ευθύ; Δεν βγάζει νόημα. Εκείνο που θες να πεις είναι ότι ήρθε γρήγορα – ξεκάθαρα. Άρα, πρέπει να γράψεις αμέσως, όχι άμεσα.

Τώρα θα μπορούσε να προτείνει κανείς: Γιατί να μη συνηθίσουμε να εννοούμε «πολύ γρήγορα» κι όταν γράφουμε «άμεσα»; Γιατί να μην καταργήσουμε το «αμέσως» (που είναι καθαρευουσιάνικο, άλλωστε) και να χρησιμοποιούμε το «άμεσα» μόνο; Δε θα ήταν πιο απλό; Δε μπορεί να γίνει;

Προσωπικά, πιστεύω ότι ίσως και να γίνει κάποτε. Πρέπει απλώς ν’αλλάξει η συνήθεια. Αλλά, για την ώρα τουλάχιστον, σε πολλές περιπτώσεις το άμεσα μοιάζει τελείως λάθος να χρησιμοποιηθεί αντί του αμέσως. Φαντάσου να έγραφες: Οι ληστές μπήκαν στο πολυκατάστημα, άδειασαν τα ταμεία, αλλά άμεσα εξαφανίστηκαν μόλις άκουσαν τους πολιτοφύλακες να έρχονται. Καταφανώς δεν είναι σωστό· δεν ακούγεται καλά. Πρέπει να γράψεις αμέσως αντί για άμεσα.

Το ίδιο λάθος θα ήταν να γράψεις: Οι αντάρτες είχαν στήσει καρτέρι δεξιά κι αριστερά της λεωφόρου, αλλά ο Ζάχος άμεσα τους είδε και πάτησε το γκάζι στο τέρμα, περνώντας το φορτηγό του ανάμεσά τους προτού προλάβουν να το σταματήσουν. Το άμεσα εδώ ακούγεται ακόμα πιο άσχημο. Επιβάλλεται να γράψεις αμέσως.

Εκτός από αυτό, δεν υπάρχει κανένας άλλος κανόνας για να ξεχωρίζεις πού πρέπει να χρησιμοποιείται το αμέσως και πού το άμεσα. Απλά σκέψου αν σημαίνει ΜΟΝΟ «πολύ γρήγορα» ή «στη στιγμή»· τότε πρέπει να είναι αμέσως οπωσδήποτε. Αντιστρόφως, αν σημαίνει ΜΟΝΟ «χωρίς μεσολάβηση», πρέπει να είναι άμεσα. Σε όλες τις άλλες, ενδιάμεσες, διφορούμενες περιπτώσεις, το άμεσα μπορεί να χρησιμοποιηθεί περίπου σαν το αμέσως χωρίς να καταλαβαίνεις καμία διαφορά.

 

(ΣημείωσηΣημείωση για τα Περί Γραφής
 
Αν είσαι φυσιολογικός αναγνώστης δε χρειάζεται να διαβάσεις αυτό το κομμάτι. Αν είσαι από εκείνους που θα σκεφτούν «Και ποιος νομίζει ότι είναι αυτός που θα μιλήσει για τη συγγραφή;», ή «Πολύ σπουδαίος δεν την έχει δει για να μας λέει πώς θα γράφουμε;», ή κάτι παρόμοια κολακευτικό για το άτομό μου, τότε είσαι το Πράσινο Ανθρωπάκι, και μπορείς να συνεχίσεις να διαβάζεις.
 
Αγαπητό Πράσινο Ανθρωπάκι,
    Στα Περί Γραφής μιλάω για ορισμένες από τις συγγραφικές μου εμπειρίες, και δίνω κάποιες συμβουλές ή κατευθυντήριες γραμμές για νέους (όχι, απαραιτήτως, ηλικιακά) συγγραφείς. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό: εμπειρίες, σκέψεις, συμπεράσματα. Το διαβάζεις, κι αν πιστεύεις ότι σου λέει κάτι ενδιαφέρον, έχει καλώς· αν πιστεύεις ότι δε σ'ενδιαφέρει, ή αν διαφωνείς κάθετα, το αγνοείς. Τουλάχιστον, αυτό κάνω εγώ όταν διαβάζω παρόμοια άρθρα: αν θεωρώ ότι λέει κάτι ενδιαφέρον, το διαβάζω με ευχαρίστηση· αν θεωρώ ότι δεν με ενδιαφέρει, το αγνοώ.
    Να το έχεις αυτό υπόψη σου όταν διαβάζεις τα Περί Γραφής. Δεν είναι δεσμευτικά, ούτε κανένας νόμος· είναι, απλώς, μερικές σκέψεις, γνώμες, και εμπειρίες μου.
 
για τα Περί Γραφής.)

---