Νέα
World of Tiers: The Maker of Universes, The Gates of Creation, A Private Cosmos, Behind the Walls of Terra, The Lavalite World, More Than Fire
του Philip José Farmer
Φανταστείτε έναν κόσμο που αποτελείται από πολλά σύμπαντα τα οποία συνυπάρχουν. Αυτά τα σύμπαντα δημιουργήθηκαν πριν από χιλιάδες χρόνια από μια φυλή γνωστή ως «Άρχοντες». Οι Άρχοντες είναι, ουσιαστικά, άνθρωποι αλλά, επειδή έχουν στην κατοχή τους αρχέγονη τεχνολογία, μπορούν να είναι αθάνατοι, να μην πεθαίνουν από γηρατειά τουλάχιστον· και ως εκ τούτου έχουν αναπτύξει πολλές ικανότητες που δεν θα μπορούσε να τις αναπτύξει ένας άνθρωπος με περιορισμένο χρόνο ζωής. Έχουν μεγάλη ευφυή, και έχουν φτάσει τις σωματικές τους ικανότητες σε τελείωση, έτσι ώστε να είναι πολύ γρήγοροι και πολύ δυνατοί.
Οι περισσότεροι Άρχοντες έχουν συγγενικές σχέσεις μεταξύ τους, αλλά υπάρχουν τρομερές έχθρες και αντιπαλότητες μέσα σ’αυτή την οικογένεια. Ο καθένας έχει τα δικά του σύμπαντα και συχνά προσπαθεί να εισβάλει στα σύμπαντα των άλλων, να τα κατακτήσει, ή ακόμα και να τα καταστρέψει. Για να μεταφέρονται από σύμπαν σε σύμπαν χρησιμοποιούν «πύλες», οι οποίες μπορεί να είναι από μια κανονική πόρτα μέχρι ένας βράχος ή ένα δέντρο, ή ένα σημείο στον τοίχο, ή ένα σημείο στο πάτωμα· μπορεί να είναι οτιδήποτε, βασικά. Αφού τα σύμπαντα των Αρχόντων είναι κατασκευασμένα, οι πύλες είναι επίσης κατασκευασμένες, όχι φυσικές, και οι περισσότερες ενεργοποιούνται με συγκεκριμένες λέξεις-κλειδιά.
Αυτό είναι το βασικό σκηνικό στο οποίο διαδραματίζονται οι ιστορίες της σειράς World of Tiers. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι δεν είναι και τίποτα το τρομερά ασυνήθιστο για κόσμο επιστημονικής φαντασίας ή φανταστικής λογοτεχνίας. Αλλά η ομορφιά πάντα βρίσκεται στις λεπτομέρειες.
Οι γενικές μου εντυπώσεις από το World of Tiers είναι και καλές και κακές, αλλά νομίζω ότι οι καλές επισκιάζουν τις κακές. Κατά πρώτον, ο κόσμος είναι πολύ ευφάνταστος. Τα σύμπαντα που έχει σκεφτεί και παρουσιάσει ο Farmer είναι έξυπνα φτιαγμένα, και πολλά απ’αυτά έχουν τελείως διαφορετικούς φυσικούς νόμους από εκείνους που ξέρουμε. Οι χαρακτήρες του εκμεταλλεύονται αυτές τις ιδιαιτερότητες για να «ξεκλειδώνουν» τα σύμπαντα ώστε να πετυχαίνουν εκείνο που θέλουν. Πρόκειται για ένα είδος reality hacking, το οποίο ανέκαθεν μου άρεσε στη φανταστική λογοτεχνία. Είναι η λογική που λέει πως, αν ξέρεις ποια είναι τα «κλειδιά» του κόσμου στον οποίο βρίσκεσαι, μπορείς να τα εκμεταλλευτείς με τρόπους δημιουργικούς και αποτελεσματικούς, ώστε να υπερβείς εμπόδια, να νικήσεις εχθρούς, να κάνεις ανακαλύψεις που πριν έμοιαζαν ανέφικτες. Οι κόσμοι και οι ιδέες του Farmer είναι και ο κύριος λόγος για να λατρέψεις αυτά τα βιβλία.
Οι χαρακτήρες του δεν είναι κακοφτιαγμένοι, ούτε καρικατούρες, ούτε μονοδιάστατοι· είναι ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Αλλά δεν θα μπορούσα να τους πω και καλοφτιαγμένους, ούτε εξαιρετικά ενδιαφέροντες. Ίσως απλά να έχω παραξενέψει πια ύστερα από τόσα βιβλία που έχω διαβάσει, ή ίσως να φταίνε γι’αυτό δύο στοιχεία της λογοτεχνίας του Farmer που, γενικά, δεν μου αρέσουν: ο διάλογος και η ίδια η γραφή.
Οι διάλογοι είναι, στις καλύτερες τους στιγμές, μέτριοι, προχωρώντας την ιστορία και δίνοντας κάποιες πληροφορίες για τον κόσμο και τους χαρακτήρες. Πολύ σπάνια είναι άνετοι, έξυπνοι διάλογοι. Και στις χειρότερές τους στιγμής είναι πολύ άσχημοι: ή τελείως πληροφοριακοί ή απλά άκομψοι. Δε νομίζεις ότι άνθρωποι πραγματικά θα μιλούσαν έτσι – ακόμα και άνθρωποι σαν τους Άρχοντες ή άλλα πλάσματα που παρουσιάζονται στα βιβλία. Γενικά, από τους διαλόγους λείπει εκείνο το στοιχείο που θα τους έκανε διασκεδαστικούς και πνευματώδεις. Και πάντα με τσαντίζει όταν οι διάλογοι δεν μου αρέσουν. Το γεγονός ότι δεν με ενόχλησε και πολύ σ’αυτά τα βιβλία οφείλεται στις τρομερές ιδέες του Farmer και στα τρομερά σκηνικά. Πραγματικά, ο διάλογος εδώ βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα. Νομίζω, πολλές φορές, ότι ίσως καλύτερα θα ήταν ο Farmer να έγραφε αφηγηματικά, χωρίς διαλόγους. Αλλά, βέβαια, προφανώς δεν είναι αυτή η προτίμησή του.
Η ίδια η γραφή πάσχει από παρόμοιο πρόβλημα. Στις καλές περιπτώσεις, είναι μέτρια. Στις κακές περιπτώσεις, είναι άσχημη. Και σε ορισμένες σπάνιες στιγμές είναι αληθινά υπέροχη. Αυτές οι στιγμές, όμως, είναι σπάνιες, όπως είπαμε. Το γράψιμο δεν είναι προσεγμένο. Η δομή των προτάσεων παραείναι απλοϊκή και χωρίς καμια αισθητική πέρα από το να μεταβιβάσει μια πληροφορία. Επιπλέον, πολλές λέξεις επαναλαμβάνονται σαν να μην υπήρχαν άλλοι τρόποι να ειπωθεί το ίδιο πράγμα πιο λογοτεχνικά. Το μόνο καλό του τρόπου γραφής είναι ότι δεν σε μπερδεύει· πάντα καταλαβαίνεις αμέσως τι θέλει να περιγράψει. Αυτή, όμως, δεν είναι δικαιολογία, κατά τη γνώμη μου, για τέτοιο ύφος.
Η αφήγηση της ιστορίας, επίσης, άλλοτε είναι κανονική άλλοτε μοιάζει πολύ βιαστική και απότομη, πράγμα που ίσως να οφείλεται και στην εκδοτική πραγματικότητα εκείνης της εποχής που ήθελε τα βιβλία μικρά. (Τα περισσότερα γράφτηκαν μέσα στο ’60.)
Αυτά τα προβλήματα, όμως, δεν με απέτρεψαν καθόλου από το απολαύσω το World of Tiers. Μάλιστα, δεν τα θεωρώ και τόσο σημαντικά. Πολύ εύκολα τα παραβλέπεις. Απλώς, αν είχε και καλούς διαλόγους και καλή γραφή, τότε τα πάντα θα ήταν ακόμα καλύτερα.
(Από δω και κάτω, ίσως να υπάρχουν κάποια spoilers, αλλά υπόσχομαι να είναι ελάχιστα και σχετικά επουσιώδη.)
Στο πρώτο βιβλίο, The Maker of Universes, ξεκινάμε στη Γη (τη γνωστή, στρογγυλή σφαίρα που αιωρείται σ’ένα μαύρο κενό) όπου ένας χαρακτήρας, ο Robert Wolff, μεταφέρεται με κάποιον τρόπο σε ένα άλλο σύμπαν. Εκεί συναντά πλάσματα που μοιάζει να έχουν βγει (περίπου) από την ελληνική μυθολογία, και σταδιακά το σώμα του, από αυτό ενός εξηντάρη άντρα, μεταλλάσσεται σε νέο και σφριγηλό. Το σύμπαν στο οποίο έχει βρεθεί είναι ο World of Tiers. Πρόκειται για έναν κόσμο φτιαγμένο σαν πυραμίδα, όπως σύντομα ανακαλύπτει. Η βάση είναι ένας δίσκος που στο κέντρο του υπάρχει ένα πελώριο βουνό. Πάνω σ’αυτό το βουνό είναι ένας άλλος πελώριος δίσκος μ’ένα βουνό στο κέντρο του. Πάνω σ’αυτό το βουνό είναι ένας άλλος πελώριος δίσκος... και πάει λέγοντας. Επάνω στο τελευταίο βουνό είναι το παλάτι του Άρχοντα του κόσμου. Επάνω σε κάθε δίσκο υπάρχουν διάφορα γεωγραφικά στοιχεία και διάφοροι λαοί, παρμένοι από ποικίλες περιόδους και περιοχές της Γης, μεταλλαγμένοι περισσότερο ή λιγότερο. Επίσης, παντού υπάρχουν και διάφορα περίεργα πλάσματα. Ο ήλιος περιστρέφεται γύρω από το βουνό του κόσμου, και έτσι γίνεται η μέρα και η νύχτα. Κι αν πέσεις από την άκρη του κόσμου, πέφτεις και πέφτεις και πέφτεις και πέφτεις... Επίσης, ο World of Tiers είναι, παρεμπιπτόντως, πολύ μεγαλύτερος από τη Γη.
Ο Robert Wolff αρχίζει να εξερευνεί αυτό τον κόσμο και να αναζητά έναν άντρα ο οποίος ονομάζεται Kickaha, μοιάζει με ινδιάνος, και ευθύνεται για τη μεταφορά του Robert Wolff εδώ. Ο φίλος μας έχει πολλές περιπέτειες και, σχετικά σύντομα, γνωρίζει τον έρωτα της ζωής του. Σχετικά σύντομα, επίσης, κάποια κακά πλάσματα που υπηρετούν τον Άρχοντα του κόσμου απαγάγουν τον έρωτα της ζωής του και τον πηγαίνουν προς τον Άρχοντα του κόσμου. Ο Robert Wolff αρχίζει να κυνηγά τα πλάσματα. Ναι, φαίνεται σαν κάτι ηλίθιες πλοκές παλιότερων μυθιστορημάτων φαντασίας, αλλά, κάπως, ο Farmer καταφέρνει να την κάνει ενδιαφέρουσα και να μη δείχνει καθόλου ηλίθια. Και το τέλος του βιβλίου είναι έκπληξη, αν και αρκετά βιαστικό.
Στο δεύτερο βιβλίο, The Gates of Creation, ο Jadawin, ο Άρχοντας του World of Tiers, μπλέκεται σε μια παγίδα που έχει στήσει ο πατέρας του. Καταλήγει σ’ένα άλλο σύμπαν μαζί με διάφορους Άρχοντες που είναι συγγενείς του. Αυτό το σύμπαν συνδέεται με άλλα, και πρέπει οι Άρχοντες να συνεργαστούν για να ξεφύγουν από το διαβολικό παιχνίδι. Οι εκπλήξεις, φυσικά, είναι πολλές. Και τα σύμπαντα που έχει φανταστεί ο Farmer είναι ικανά να βάλουν φωτιά στο μυαλό του αναγνώστη. Μιλάμε για πολύ παράξενες ιδέες και πολύ ιδιόρρυθμους φυσικούς νόμους και πλάσματα. Οι χαρακτήρες του πρέπει συνέχεια να λύνουν τους γρίφους της πραγματικότητάς τους για να επιζήσουν και για να προχωρήσουν. Όταν είχα τελειώσει το The Maker of Universes δεν είχα και τόσο καλή άποψη για τη σειρά World of Tiers, αλλά με το Gates of Creation η άποψή μου έγινε πολύ καλύτερη. Είναι από τα βιβλία που πραγματικά σε στέλνουν αλλού.
Το τρίτο βιβλίο ονομάζεται A Private Cosmos, και εδώ επιστρέφουμε πάλι στον World of Tiers, αλλά τώρα βασικός χαρακτήρας είναι ο Kickaha, ο οποίος σύντομα μπλέκεται σε μια σκευωρία μαζί με μερικούς Άρχοντες. Ανάμεσα σ’αυτούς είναι και η Anana, με την οποία θα συνεργαστεί στενά για να λύσουν το μυστήριο που συμβαίνει. Ο Robert Wolff και η γυναίκα του, η Chryseis, έχουν εξαφανιστεί και ο Kickaha έχει βάλει σκοπό να τους βρει. Αλλά αυτό δεν είναι το μόνο πρόβλημα: Κάποια πλάσματα που ακούνε στο όνομα Black Bellers και καταλαμβάνουν σώματα προσπαθούν να κατακτήσουν όλα τα σύμπαντα των Αρχόντων, καθώς είναι προαιώνιοι εχθροί τους. Το βιβλίο αυτό βελτίωσε ακόμα περισσότερο την άποψή μου για τη σειρά, και μ’έκανε να κολλήσω και αμέσως να συνεχίσω στο επόμενο.
Στο Behind the Walls of Terra, ο Kickaha και η Anana κυνηγάνε έναν Black Beller ο οποίος έχει πάει στη Γη, που ελέγχεται από έναν Άρχοντα γνωστό ως Red Orc (καμια σχέση με τα Orc του Τόλκιν, αλλά άμεση σχέση με τον Red Orc του William Blake). Η Γη, όπως αποκαλύπτεται, δεν είναι παρά ένα ακόμα κατασκευασμένο σύμπαν των Αρχόντων, αλλά ο Red Orc κυβερνά αθέατος. Σύντομα μαθαίνουμε επίσης πως υπάρχει και η Γη ΙΙ, ένα αντίγραφο της Γης όπου οι ανθρώπινες κοινωνίες έχουν εξελιχτεί τελείως διαφορετικά· ο Red Orc το είχε φτιάξει για πειραματικούς λόγους. Το βιβλίο εξελίσσεται σαν κατασκοπευτικό θρίλερ στο μεγαλύτερο μέρος του, ενώ προς το τέλος αρχίζουν πάλι οι μεταφορές από παράξενο σύμπαν σε παράξενο σύμπαν, και μια αντιπαλότητα έρχεται στο φως. Οι χαρακτήρες μας, έτσι, καταλήγουν παγιδευμένοι στον Lavalite World, χωρίς ακόμα να έχουν συναντήσει πουθενά τον Robert Wolff και την Chryseis παρότι εξακολουθούν να τους ψάχνουν.
Στο The Lavalite World, ο Kickaha και οι άλλοι προσπαθούν να ξεφύγουν από έναν κόσμο-παγίδα ο οποίος διαρκώς μεταλλάσσεται. Τα πάντα αλλάζουν σαν λάσπη, προκαλώντας τρομερές γεωγραφικές ανακατατάξεις· μονάχα ένας μικρός σταθερός πυρήνας υπάρχει γύρω από τη θάλασσα. Το σκηνικό είναι τελείως ψυχεδελικό, και η επιβίωση των χαρακτήρων δύσκολη. Συμβαίνουν συνεχώς διάφορα τρελά πράγματα. Αλλά, όπως φαίνεται, ακόμα και φυλές ανθρώπων ζουν σ’αυτό το αλλόκοτο σύμπαν, καθώς και ποικίλα επικίνδυνα όντα. Η μόνη πύλη-διέξοδος βρίσκεται σ’ένα αιωρούμενο παλάτι που περιφέρεται ασταμάτητα πάνω από το έδαφος χωρίς καμια κανονικότητα στην περιφορά του. Αλλά πώς κανείς να φτάσει εκεί; Κι όταν φτάσει, πώς να μπει; Το παλάτι είναι του Urthona, ενός Άρχοντα που δεν του αρέσουν καθόλου οι παρείσακτοι. Το βιβλίο τελειώνει χωρίς ακόμα οι χαρακτήρες να έχουν βρει τον Robert Wolff και την Chryseis...
Το More Than Fire είναι το τελευταίο μυθιστόρημα της σειράς, και το χειρότερο, κατά τη γνώμη μου. Δε λέω τίποτα για την πλοκή αλλά, έτσι κι αλλιώς, πλοκή είναι αμφίβολο ότι υπάρχει. Υπάρχουν μόνο συνεχείς ανατροπές οι οποίες διαδέχονται η μια την άλλη ασταμάτητα. Και στα άλλα βιβλία έχει ο Farmer πολλές ανατροπές, βέβαια, όμως εδώ μοιάζουν χωρίς ουσία, ενώ πολλές λογικές που ακολουθούνται είναι αμφίβολο αν βγάζουν νόημα, ακόμα και για τα δεδομένα του κόσμου που παρουσιάζει. Ο διάλογος είναι χειρότερος απ’ό,τι στα προηγούμενα βιβλία, και η γραφή επίσης. Το μυθιστόρημα, κι ολόκληρη η σειρά, τελειώνει χωρίς ακόμα να έχουν βρεθεί ο Robert Wolff και η Chryseis, τους οποίους αναζητούσε ο Kickaha από το τρίτο βιβλίο! Είναι σχεδόν σαν ο Farmer να το ξέχασε. Αναρωτιέμαι: γιατί να βάλει έναν παράξενο εξωγήινο μέσα στην ιστορία, ο οποίος με το ζόρι δένει μ’όλα τα υπόλοιπα, αντί να συνεχίσει με τα πράγματα που ήδη είχε αρχίσει; Τέλος πάντων· θέλω να αναφέρω όσο το δυνατόν λιγότερα spoilers...
Μπορώ μόνο να υποθέσω πως για τα προβλήματα του τελευταίο βιβλίου φταίει το γεγονός ότι ο Farmer το έγραψε 16 χρόνια μετά το προτελευταίο.
Αυτές είναι οι χρονολογίες που γράφτηκαν τα βιβλία της σειράς, σύμφωνα με την Wikipedia:
The Maker of Universes: 1965
The Gates of Creation: 1966
A Private Cosmos: 1968
Behind the Walls of Terra: 1970
The Lavalite World: 1977
More Than Fire: 1993
Ενώ στην αρχή υπήρχε απόσταση ενός, δύο χρόνων ανάμεσα στα βιβλία, στο τέλος η απόσταση μεγάλωσε δραματικά. Ο Farmer έκανε εφτά χρόνια να γράψει το Lavalite World μετά το Behind the Walls of Terra, και δεκάξι (!) χρόνια μέχρι να γράψει το More Than Fire. Είναι δύσκολο, νομίζω, ένας συγγραφέας να διατηρήσει την επαφή του με την ιστορία μετά από τόσο καιρό, ακόμα κι αν καθίσει να ξαναδιαβάσει τα προηγούμενα βιβλία.
Το τέλος, πάντως, δεν χάλασε την απόλαυσή μου της όλης σειράς. Οι ιδέες και οι περιπέτειες μέσα σ’αυτά τα βιβλία είναι πολύ δημιουργικές και ευφάνταστες για να τις χαλάσει ένα κακογραμμένο τέλος.
Ένα από τα πράγματα που μου έκανε, όμως, εντύπωση στα βιβλία αυτά είναι ότι ο Farmer έχει σκεφτεί πολλά σύμπαντα που είναι, ουσιαστικά, βαρβαρικά. Ή μπορεί να υπάρχουν κάποιες πολιτισμένες περιοχές αλλά οι χαρακτήρες κυρίως στις ερημιές τριγυρίζουν ή μέσα σε παράξενα λαβυρινθώδη συμπλέγματα. Για παράδειγμα, στον World of Tiers υπάρχουν πόλεις, όμως δεν τους δίνεται παρά ελάχιστη σημασία. Στην αρχή του A Private Cosmos, μόνο, ο Kickaha βρίσκεται κυνηγημένος μέσα σε μια μεγάλη πόλη, αλλά, έτσι όπως παρουσιάζεται, πιο πολύ με λαβυρινθώδες σύμπλεγμα μοιάζει. Και μετά, βέβαια, η ιστορία συνεχίζεται σε ερημιές. Το ίδιο συμβαίνει και στα άλλα βιβλία, με την εξαίρεση του Behind the Walls of Terra, που το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας εξελίσσεται στις Η.Π.Α. της Γης, οπότε αναπόφευκτα υπάρχουν περιπέτειες σε πολιτισμένες περιοχές. Αναρωτιέμαι γιατί ο Farmer προτιμά να γράφει ιστορίες σε ό,τι περίεργο μέρος μπορείς να φανταστείς αλλά όχι σε πόλεις.
Διαβάζοντας το World of Tiers δεν μπόρεσα, επίσης, να μην προσέξω ότι έχει κάποιες ομοιότητες με το Amber του Roger Zelazny, ένα από τα πιο αγαπημένα μου βιβλία. Όπως και στο Amber έτσι κι εδώ έχουμε πολλές πραγματικότητες καθώς και μια μεγάλη οικογένεια από υπερβατικούς ανθρώπους που δεν τα πηγαίνουν και τόσο καλά μεταξύ τους ή που είναι εχθροί. Ο Farmer, βέβαια, εξηγεί τα πάντα με βάση την επιστήμη, όσο είναι αυτό δυνατόν για τόσο αλλόκοτα σκηνικά που παρουσιάζει – και τα καταφέρνει αρκετά καλά, νομίζω. Αρχίζει από κάποιες κλασικές επιστημονικές βάσεις και από εκεί επεκτείνει. Ο Zelazny δεν ασχολείται με την επιστήμη· ο κόσμος του είναι τελείως μαγικός. Οι άλλες πραγματικότητες δεν είναι παρά «σκιές» του αρχικού κόσμου, του Amber, και οι χαρακτήρες του μεταφέρονται από τη μια σκιά στην άλλη με διάφορους μαγικούς τρόπους, ακόμα και μέσα από τραπουλόχαρτα. Τέτοια πράγματα δεν συμβαίνουν, φυσικά, στο World of Tiers.
Ο ίδιος ο Zelazny, στον πρόλογο του A Private Cosmos, γράφει πως διάβαζε το World of Tiers, πως του άρεσε, και πως επηρεάστηκε από αυτό. Και νομίζω ότι είναι από εκείνα τα ειλικρινή σχόλια που έγραφαν παλιά οι συγγραφείς για άλλους συγγραφείς, όχι άλλο ένα διαφημιστικό κόλπο για να πουλήσουν μερικά αντίτυπα παραπάνω. Ο Zelazny πρέπει όντως να επηρεάστηκε από το World of Tiers, πράγμα που φαίνεται αν έχεις διαβάσει και το World of Tiers και το Amber, παρότι είναι, κατά βάθος, δύο τελείως διαφορετικά πράγματα. Κι αυτό σημαίνει να έχεις επηρεαστεί, σε αντίθεση με το να αντιγράφεις. Εκείνος που έχει επηρεαστεί απλά εμπνέεται για να κάνει δικές του δημιουργίες.
Σε τελική ανάλυση, όμως, το Amber το προτιμώ από το World of Tiers, αν και μου αρέσουν και τα δύο. Η γραφή του Zelazny είναι καλύτερη, κατά τη γνώμη μου, και οι διάλογοι πολύ πιο έξυπνοι, πνευματώδεις, και διασκεδαστικοί. Το όλο σκηνή του Amber είναι καταπληκτικότερο και οι χαρακτήρες πιο μαγευτικοί.
Όπως και νάχει, πρόκειται για δύο σειρές φαντασίας που πρέπει να τις έχεις διαβάσει και τις δύο.
