Αρχείο Νέων 2022

Πού αλλάζουμε παράγραφο; Πού είναι σωστό και πού είναι λάθος; Δεν υπάρχει κανένας που να μπορεί να απαντήσει σ’αυτό· κι αν κάποιος ισχυρίζεται ότι μπορεί, λέει ψέματα ή είναι παραπλανημένος.

Εκείνο που μαθαίνουμε στο σχολείο για τις παραγράφους, και εκείνο που γράφουν πολλά συντακτικά, είναι ότι παράγραφο αλλάζεις εκεί όπου αλλάζει το νόημα. Το πού αλλάζει το νόημα, όμως, μπορεί να είναι μια υποκειμενική υπόθεση τεραστίων διαστάσεων.

Οι Αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν σημεία στίξης, ούτε παραγράφους. Αυτά άρχισαν να τα βάζουν οι Ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί. Η παράγραφος, αρχικά, ήταν μια γραμμή πλάι στο κείμενο (εξ ου και παρα-γραφος) που το χώριζε σε ενότητες. Διαβάστε αυτό το πολύ ενδιαφέρον άρθρο για τις παραγράφους.

Σήμερα, βέβαια – και εδώ και πολλά χρόνια – αυτό δεν ισχύει. Δεν βάζουμε καμιά γραμμή πλάι στο κείμενο για να το χωρίσουμε σε ενότητες. Η μέθοδος αυτή είναι «βαρβαρική». Όμως, όπως είπα, μαθαίνουμε ότι αλλάζεις παράγραφο εκεί όπου αλλάζει το νόημα (και τι διάολο είναι το «νόημα», ρε παιδιά;). Οπότε – και δεν ξέρω αν η εμπειρία μου είναι ίδια με άλλων, ειδικά νεότερων – καταλήγουμε σε μια κατάσταση όπου χωρίζεις το κείμενο σε παραγράφους αλλά και σε σημεία που απλά «ξεκινάς σε καινούργια γραμμή» μέσα στην παράγραφο.

Η παράγραφος, όμως, δεν είναι απλώς αλλαγή γραμμής: είναι αλλαγή γραμμής και κενό στην αρχή της γραμμής. Αυτό συμβαίνει για έναν πολύ καλό λόγο: γιατί μπορεί η γραμμή να τελειώνει ακριβώς επάνω στην άκρη της σελίδας. Τότε, αν η νέα γραμμή αρχίζει ακριβώς εκεί όπου αρχίζει η αντικρινή άκρη της σελίδας (χωρίς ένα μικρό κενό μπροστά), πώς ξέρεις ότι έχεις αλλάξει παράγραφο; Μπορεί να νομίσεις ότι δεν έχει αλλάξει η παράγραφος.

Αν, όμως, η παράγραφος, όπως μας λένε στο σχολείο, είναι κάτι που το αλλάζεις περίπου όπως αλλάζεις ενότητα, τότε χρειάζεσαι και περιπτώσεις που απλώς αλλάζεις γραμμή (χωρίς κενό στην αρχή της) μέσα στην παράγραφο: ένα είδος «υποπαραγράφου», δηλαδή, που μπορεί να προκαλέσει σύγχυση σχετικά με το αν έχει γίνει αλλαγή ή όχι.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Στη φανταστική λογοτεχνία έχουμε τη δυνατότητα να φτιάξουμε πράγματα τελείως φανταστικά. Ή, μάλλον, ίσως να είμαι κάπως υπερβολικός. Σε οποιαδήποτε μορφή λογοτεχνίας έχουμε τη δυνατότητα να φτιάξουμε πράγματα φανταστικά. Απλώς, στη φανταστική λογοτεχνία αυτό συμβαίνει περισσότερο και πιο έκδηλα. Δεν αποτελεί, ωστόσο, ιδίωμά της, γιατί κάθε είδους λογοτεχνία είναι άσκηση της φαντασίας. Ακόμα κι όταν γράψεις ότι ένας άνθρωπος πέρασε στην άλλη μεριά του δρόμου, άσκηση της φαντασίας είναι, γιατί πρέπει να φανταστείς αυτή την απλή κατάσταση.

Η δημιουργία φανταστικών πραγμάτων, όμως, είναι κάτι περισσότερο από το να φανταστούμε και να περιγράψουμε μια κατάσταση που συμβαίνει μέσα στο μυαλό μας. Τα φανταστικά πράγματα που παρουσιάζονται στις ιστορίες μπορεί να είναι από ένα παράξενο θηρίο (βλ. ένα προηγούμενο άρθρο μου για φανταστικά θηρία) μέχρι ένα φανταστικό βιβλίο ή ένα φανταστικό χρώμα.

Όπως είπα, στη φανταστική λογοτεχνία, προφανώς, συμβαίνει αρκετά συχνά αυτή η δημιουργία φανταστικών πραγμάτων – και, μάλιστα, αναρωτιέμαι μερικές φορές γιατί δεν συμβαίνει συχνότερα. Στον μαγικό ρεαλισμό, επίσης, συμβαίνει συχνά – όπως στις ιστορίες του Μπόρχες. Αλλά – ξαναλέω – και στη συμβατική λογοτεχνία συμβαίνει: και θα καταλάβετε παρακάτω τι εννοώ – δεν μιλάω μόνο θεωρητικά.

Η δημιουργία φανταστικών πραγμάτων είναι μία από τις διαδικασίες που βρίσκω πιο συναρπαστικές. Υπερβαίνει την απλή συγγραφή υπό την έννοια ότι, ουσιαστικά, δεν χρειάζεται λογοτεχνική γραφή για να φτιάξεις ένα φανταστικό πράγμα: μπορείς απλώς να το φανταστείς και να κρατήσεις μερικές σημειώσεις (ή μη), και είναι πάλι έτοιμο μέσα στο μυαλό σου, και μπορείς και να το μοιραστείς και με άλλους ώστε κι εκείνοι ν’αρχίσουν να το φαντάζονται. Έχεις αλλοιώσει την πραγματικότητα λιγάκι.

Ο Χόρχε Λούις Μπόρχες το καταλάβαινε αυτό πολύ καλά. Είχε πει ότι δεν μπορεί να ξεχωρίσει τα πραγματικά βιβλία από τα φανταστικά, ή ότι τα φανταστικά βιβλία είναι κι αυτά πραγματικά. Ποιος ο λόγος να καθίσεις να γράψεις ένα βιβλίο, είχε πει, όταν μπορείς να το φανταστείς;

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Η ιδέα του πολυσύμπαντος (multiverse) είναι, σύμφωνα με κάποιους, αρκετά παλιά. Ρίξτε μια ματιά στη Wikipedia και θα καταλάβετε τι εννοώ. Προσωπικά, όμως, δεν συμφωνώ και τόσο μ’αυτό. Μπορεί, παλιότερα, να υπήρχαν διάφορες θεωρίες για άλλους κόσμους, όμως δεν υπήρχε τίποτα τόσο συγκεκριμένο που θα μπορούσες να αποκαλέσεις πολυσύμπαν.

Νομίζω πως η ιδέα του πολυσύμπαντος είναι σχετικά καινούργια, αν όχι στη φιλοσοφία, τουλάχιστον στη λογοτεχνία (του φανταστικού, προφανώς). Διότι, σκεφτείτε, πόσα παραδείγματα ιστοριών με (κάποιου είδους) πολυσύμπαν έχουμε παλιά; Προσπαθώντας τώρα να θυμηθώ, δεν μου έρχεται καμία τέτοια ιστορία στο μυαλό. Υπάρχει, βέβαια, το Ταξίδι στη Σελήνη του ντε Μπερζεράκ, και η Αληθινή Ιστορία του Λουκιανού· αλλά αυτά δεν είναι πολυσύμπαντα ακριβώς: είναι απλώς ταξίδια σε άλλους πλανήτες, αν και με τελείως φανταστικούς, ανορθόδοξους τρόπους. Και πιθανώς να υπάρχουν κι άλλα παρόμοια παλιά κείμενα· όμως δεν νομίζω να υπάρχει κανένα με ξεκάθαρο πολυσύμπαν: ή, αν υπάρχει, δεν το έχω συναντήσει.

Έχω την εντύπωση πως η ιδέα του πολυσύμπαντος ξεκίνησε με τη Θεωρία του Χάους και – περισσότερο, ίσως, για τη λογοτεχνία και την αφήγηση – με την ψυχεδελική κουλτούρα του 1960.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Ποτέ δεν έγραφα λογοτεχνία για να εκφράσω τις ιδέες μου, πολιτικές ή μη. Ούτε ποτέ έχω γράψει λογοτεχνία ως μορφή ενδοσκόπησης για να λύσω τα ψυχολογικά μου. Ούτε γράφω λογοτεχνία για να καταδείξω κάποιο κακώς κείμενο ή πρόβλημα στην κοινωνία, στην τεχνολογία, στην επιστήμη, ή οπουδήποτε.

Ανέκαθεν έγραφα λογοτεχνία επειδή μου άρεσε η διαδικασία και εκεί που η λογοτεχνία, νοητικά και ψυχικά, σε οδηγεί. Είναι μια ψυχ-αγωγία, με την αρχική έννοια της λέξης αν θέλετε. Είχα διαβάσει μικρός κάποια βιβλία φαντασίας και, αντί να μου προκαλέσουν εκείνο που συνήθως μου προκαλούσαν τα συμβατικά βιβλία – ανία, δηλαδή – μου είχαν προκαλέσει ενθουσιασμό. Και δεν είχα αργήσει να σκεφτώ: Γαμώτο, αυτό θα μπορούσα να το κάνω κι εγώ. Είναι γαμάτο!

Και το έκανα: και ακόμα το κάνω. Επειδή είναι γαμάτο.

Αλλά τι σημαίνει «γαμάτο»; Μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα αναλόγως την περίπτωση. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, νομίζω ότι σημαίνει ψυχαγωγία με την αρχική έννοια της λέξης: οδήγηση της ψυχής προς μέρη που αλλιώς δεν θα πήγαινε: οδήγηση του νου προς μέρη που αλλιώς δεν θα μπορούσε να σκεφτεί. Αυτό είναι κάτι που το κάνει κάθε μορφή λογοτεχνίας· αλλά η φανταστική λογοτεχνία (συμπεριλαμβάνοντας την επιστημονική φαντασία και όλα τα είδη και υποείδη) το κάνει ιδιαίτερα καλά.

Η συγγραφή με ψυχαγωγεί περισσότερο από την ανάγνωση. Ανέκαθεν έτσι ήταν. Αν η συγγραφή δεν σε ψυχαγωγεί, μου φαίνεται τελείως ανούσιο να γράφεις, ειδικά λογοτεχνία.

[Συνέχισε να διαβάζεις]

Πολύ συχνά, μέσα σε ιστορίες φανταστικής λογοτεχνίας παρουσιάζονται μύθοι και θρύλοι, και σχεδόν ποτέ δεν είναι τυχαία εκεί, ούτε είναι εσφαλμένοι ή παραπλανητικοί. Διαβάζουμε, στην αρχή του βιβλίου, για ένα μαγικό σπαθί που το είχε πάρει ένας παλιός ήρωας και είχε νικήσει έναν δαίμονα, και μέχρι το τέλος του βιβλίου ο δαίμονας έχει εμφανιστεί ξανά και ο βασικός χαρακτήρας της ιστορίας μας έχει βρει το χαμένο μαγικό σπαθί και πηγαίνει να τον πολεμήσει – με το αναμενόμενο αποτέλεσμα.

Οι μύθοι βγαίνουν αληθινοί, συνήθως, και επηρεάζουν άμεσα την ιστορία. Επίσης, οι μύθοι δεν είναι αντικρουόμενοι, ούτε αμφιλεγόμενοι. Είναι πολύ συγκεκριμένοι.

Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τους πραγματικούς μύθους οι οποίοι, πολλές φορές, και αντικρουόμενοι είναι και αμφιλεγόμενοι· και ούτε είναι πολύ συγκεκριμένοι. Μπορεί να διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, ή από περίοδο σε περίοδο. Ή μπορεί να υπάρχουν δύο αφηγήσεις για το ίδιο πράγμα· ή τη μια ο τάδε θεός να παρουσιάζεται ως καλός αλλά την άλλη ως κακός. Δεν υπάρχει και πολύ σταθερότητα στους πραγματικούς μύθους. Οι μυθικές φιγούρες αλλάζουν ποιότητα και ιδιότητες. Ίσως όχι πάντα, ή όχι στα πολύ βασικά τους χαρακτηριστικά, αλλά συμβαίνει τουλάχιστον στις λεπτομέρειες.

— Συνέχισε να διαβάζεις —

Εκείνο που γενικά μάς λένε στο σχολείο είναι ότι χωρίζεις με κόμματα όλα τα επίθετα μπροστά από το ουσιαστικό (εκτός από το τελευταίο επίθετο, φυσικά). Για παράδειγμα: Ήταν ένα γρήγορο, μαύρο, ελαφρύ, εξάτροχο όχημα. Τα γρήγορο, μαύρο, ελαφρύ, και εξάτροχο είναι όλα επίθετα που χαρακτηρίζουν το ουσιαστικό – το όχημα.

Αυτό, βέβαια – το να χωρίζεις τα επίθετα με κόμμα – δεν είναι λάθος. Κατά βάση, είναι σωστό. Αλλά δεν ισχύει ακριβώς έτσι σε όλες τις περιπτώσεις. Γι’αυτό κιόλας μπορεί να δεις γραμμένο κάτι όπως αυτό: Ένας μεγάλος γκρίζος σκύλος στεκόταν μπροστά από την ψηλή σιδερένια πόρτα. Κανονικά, δεν θα έπρεπε να υπάρχει κόμμα ανάμεσα στο μεγάλος και στο γκρίζος; Και ανάμεσα στο ψηλή και στο σιδερένια;

— Συνέχισε να διαβάζεις —

Αυτό το άρθρο είναι συνέχεια του προηγούμενο, του Γιατί Αφηγούμαστε Ιστορίες. Θα μπορούσε και να ήταν μέρος του, αλλά τότε εκείνο το άρθρο θα γινόταν πολύ μεγάλο, κι αυτό δεν το ήθελα.

Μετά από όλες τις υποθέσεις σχετικά με το γιατί αφηγούμαστε ιστορίες, μπορεί κανείς εύλογα να αναρωτηθεί και αν θα θέλαμε η πραγματικότητά μας να ήταν σαν τις ιστορίες που αφηγούμαστε. Όπως είπαμε, πέρα από την έμφυτη τάση που πιστεύω ότι ενυπάρχει στους ανθρώπους να λένε ιστορίες, ορισμένοι αφηγούνται και για να μεταδώσουν κάποιο μήνυμα, ή για να μελλοντολογήσουν, ή για να «διαφύγουν». Και το ερώτημα είναι: θα ήθελαν αυτοί οι αφηγητές να ήταν ο κόσμος έτσι όπως τον περιγράφουν; Θα ήθελαν οι αναγνώστες;

— Συνέχισε να διαβάζεις —

Στην πραγματικότητα που βιώνουμε συμβαίνουν πολλά πράγματα που μας φαίνονται παράλογα, ή ότι δεν βγάζουν κανένα νόημα, ότι είναι τρελά. Είναι αληθινά παράλογα ή υπάρχει πάντα κάποια καλή αιτία πίσω από το οτιδήποτε; Οι σκληροπυρηνικοί ορθολογιστές θα σου πουν ότι, ναι, σίγουρα υπάρχει μια καλή αιτία πίσω από το οτιδήποτε. Δεν μπορούν να παραδεχτούν ότι ζουν σ’ένα παράλογο σύμπαν. Ακόμα, όμως, κι αυτοί οφείλουν να παραδεχτούν κάτι άλλο: ότι πολλές φορές δεν είναι εφικτό να βρούμε την αιτία, οπότε αυτά που μας μοιάζουν παράλογα είναι, στην πράξη, όντως παράλογα από τη σκοπιά που τα βλέπουμε.

Εκείνοι που δεν είναι σκληροπυρηνικοί ορθολογιστές πάλι αναζητούν κάποιον τρόπο για να εξηγήσουν όσα συμβαίνουν τα οποία τους φαίνονται παράλογα. Απλά, συνήθως, δεν προσπαθούν να τα εξηγήσουν με τα μαθηματικά ή τη σκληρή λογική. Έτσι γεννήθηκαν και οι θρησκείες, άλλωστε, καθώς και διάφορα φιλοσοφικά, μυστικιστικά, και μαγικά συστήματα: από την τάση που έχει ο άνθρωπος να εκλογικεύει το παράλογο, ή, τουλάχιστον, να προσπαθεί να το αποδεχτεί κάπως. Ο θάνατος, για παράδειγμα, που είναι ένα από τα κατεξοχήν «παράλογα» γίνεται προσπάθεια να εξηγηθεί σε όλες τις θρησκείες: Πού πηγαίνεις αφότου πεθάνεις; Πώς κρίνονται οι ψυχές; Επιστρέφεις ποτέ από εκεί; Και τα λοιπά...

Στη λογοτεχνικά – και, γενικά, στην αφήγηση (για να συμπεριλάβουμε και κινηματογράφο, θέατρο, ηλεκτρονικά παιχνίδια, ακόμα και ορισμένα επιτραπέζια παιχνίδια) – ο άνθρωπος έχει μεταφέρει αυτή του την τάση να εξηγεί τα πάντα, να τα εκλογικεύει, να δημιουργεί ένα σύμπαν που βγάζει κάποιο νόημα.

Ο πιο απλός τρόπος για να το δεις αυτό είναι να διαβάσεις ιστορίες μυστηρίου. Στις περισσότερες – σε όλες σχεδόν – στο τέλος δίνονται εξηγήσεις για τα πάντα. Όχι μόνο ποιος σκότωσε κάποιον, ή ποιος έκλεψε κάτι – όχι μόνο η λύση του μυστηρίου – αλλά και πολλές άλλες λεπτομέρειες που έχουν προκύψει μέσα από την αφήγηση: όπως, ποιος ήταν εκείνη η σκιά στο χολ, ποια ούρλιαξε μέσα στη νύχτα, τι ήταν τα παράξενα φτερουγίσματα έξω απ’το παράθυρο... οτιδήποτε. Τα πάντα, συνήθως, εξηγούνται.

Αλλά, σ’ένα πραγματικό μυστήριο, τα πάντα συνήθως δεν εξηγούνται. Στοίχημα είναι αν οι ερευνητές καταφέρνουν να λύσουν τα βασικά. Στη λογοτεχνία, όμως, εξηγούμε τα πάντα γιατί έχουμε την έμφυτη τάση να θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα εξηγήσιμο σύμπαν το οποίο βγάζει νόημα.

— Συνέχισε να διαβάζεις —

Όπως και σε αρκετές άλλες περιπτώσεις (βλ. παλιότερα άρθρα μου για τέτοια γλωσσικά θέματα), επικρατεί μια δικαιολογημένη σύγχυση στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα με αυτές τις δύο λέξεις: το αμέσως και το άμεσα. Ορισμένοι πιστεύουν ότι είναι η ίδια λέξη και ότι χρησιμοποιούνται με τους ίδιους τρόπους. Έχουν και δίκιο και άδικο.

— Συνέχισε να διαβάζεις —

Παλιότερα είχα γράψει ένα άρθρο που λεγόταν Το Σύνδρομο του Ιστορικού και μιλούσε για την τάση που έχουν οι συγγραφείς φαντασίας να θέλουν να συμπεριλάβουν όλο το ιστορικό υπόβαθρο του φανταστικού κόσμου τους (ή όσο το δυνατόν περισσότερο από αυτό) μέσα σ’ένα μυθιστόρημα – ή ακόμα κι ένα διήγημα – που γράφουν. Τώρα θα αναφερθώ σε μια άλλη τάση που υπάρχει, όχι μόνο στους συγγραφείς φαντασίας αλλά σε όλους τους συγγραφείς. Μοιάζει με το «σύνδρομο του ιστορικού» αλλά, αν το καλοσκεφτείς, δεν έχει καμία σχέση.

Είναι η τάση τού να συμπεριλαμβάνει κανείς πληροφορίες άσχετες με την ιστορία που γράφει. Κι όταν λέμε άσχετες, εννοούμε πραγματικά άσχετες, όχι που να φαίνονται άσχετες αλλά μετά να δένουν κάπως με την υπόλοιπη πλοκή. Για παράδειγμα, αν γράψεις στην αρχή μιας ιστορίας ότι ένας χαρακτήρας έχει χόμπι να πιλοτάρει ελικόπτερο και, στο τέλος της ιστορίας, αυτός ο χαρακτήρας χρειαστεί να οδηγήσει ένα ελικόπτερο για να σωθεί, τότε αυτή η αναφορά στο χόμπι του στην αρχή δεν ήταν άχρηστη πληροφορία, δεν ήταν άσχετη με την ιστορία. (Βλ., επίσης, το θέμα με το όπλο του Τσέχοφ.)

Η άσχετη/άχρηστη πληροφορία είναι κάτι που δεν επηρεάζει καθόλου την πλοκή της ιστορίας, ή, αν την επηρεάζει, την επηρεάζει με πολύ ασήμαντο τρόπο. Όπως αν στην ηρωίδα αρέσει να συλλέγει αγαλματίδια από αρχαίους πολιτισμούς και, μέσα στη ροή της ιστορίας, συναντήσει μια ξενοδόχο που επίσης της αρέσει να συλλέγει αγαλματίδια από αρχαίους πολιτισμούς, χωρίς αυτό να έχει κανένα σπουδαίο αντίκτυπο στην πλοκή.

Εκείνο που γενικά λέγεται, ως συμβουλή, στους συγγραφείς είναι να μην περιλαμβάνουν τέτοιες άχρηστες πληροφορίες στις ιστορίες τους, τα πάντα να δένουν, να είναι συστατικά στοιχεία της πλοκής, όπως όταν φτιάχνεις ένα φαγητό που ό,τι βάζεις μέσα πρέπει να υπάρχει κάποια χρησιμότητα, αλλιώς μάλλον το χαλάει. Δε θα πω ότι αυτή η νοοτροπία είναι λανθασμένη, γιατί δεν είναι. Είναι, όμως, απλώς μία νοοτροπία. Μπορεί να θεωρείται «εμπορική», αλλά αυτό δεν είναι παρά συμπτωματικό – ή ίσως εσκεμμένο, κατευθυνόμενο. Μπορεί να θεωρείται πιο «λογική», αλλά αυτό εξαρτάται από το πώς κρίνεις τι είναι «λογικό» και τι όχι.

Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως υπάρχουν μυθιστόρημα γεμάτα άχρηστες πληροφορίες και άχρηστα περιστατικά. Υπάρχει εκείνο το είδος του μυθιστορήματος που δεν είναι απαραιτήτως φαντασίας (αν και συχνά είναι) και το οποίο θα ονομάσω «περιπλανητικό μυθιστόρημα». Πρόκειται για το βιβλίο που περιγράφει ένα μεγάλο ταξίδι. Οι χαρακτήρες πηγαίνουν από το ένα μέρος στο άλλο, και συναντούν το ένα πράγμα και το άλλο, και ακούνε διάφορα για τον κόσμο γύρω τους. Όλα αυτά, συνήθως, δεν δένουν μεταξύ τους, δεν συγκροτούν μια ενιαία πλοκή. Μοιάζουν με σκόρπια περιστατικά που θα μπορούσες και να τα διαβάσεις ξεχωριστά. Οι κεντρικοί χαρακτήρες της ιστορίας, όμως, πολύ πιθανόν να έχουν κάποιο πολύ συγκεκριμένο σκοπό για το ταξίδι τους, και αυτός ο σκοπός θα μπορούσε να θεωρηθεί «η πλοκή». Σύμφωνα με κάποιους, οτιδήποτε άλλο θα έπρεπε να το πετάξουμε έξω και τα πάντα να στριφογυρίζουν γύρω από αυτή την «πλοκή». Όμως, όπως ήδη είπα, αυτό δεν αληθεύει πάντα στα μυθιστορήματα, και ειδικώς στα λίγο πιο παλιά. (Σκεφτείτε, πχ, το μεσαιωνικό μυθιστόρημα ή το καθαρά ταξιδιωτικό.)

Δεν είναι ανάγκη, βέβαια, η ιστορία μας να έχει να κάνει με περιπλάνηση για να έχουμε «άσχετες» πληροφορίες. Μπορεί να έχουμε άσχετες πληροφορίες ακόμα κι αν ο βασικός χαρακτήρας δεν φεύγει ποτέ από την πόλη του. Εκεί, άλλωστε, μπορεί να ακούσει χίλια-δύο πράγματα, να συναντήσει δεκάδες ανθρώπους, να του συμβαίνουν πολλά τυχαία περιστατικά.

Το ερώτημα είναι: υπάρχει καμιά σκοπιμότητα στο να γράφονται αναλυτικά όλα αυτά; Δε θα μπορούσαν, τουλάχιστον, να περάσουν ως γρήγορες αναφορές – μέσα σε μια, δυο παραγράφους, ας πούμε – ώστε να συνεχίσουμε με την «κεντρική ιστορία»; Τι προσφέρουν;

— Συνέχισε να διαβάζεις —

Υπάρχουν ιστορίες με πολλούς χαρακτήρες, και υπάρχουν και ιστορίες με λίγους. Υπάρχουν ιστορίες με μόνο έναν χαρακτήρα, και υπάρχουν και ιστορίες με ολόκληρη στρατιά από χαρακτήρες.

Όταν λέμε χαρακτήρες, εννοούμε, ασφαλώς, πρόσωπα που παίζουν κάποιο ρόλο μέσα στην αφήγηση, από μικρό μέχρι μεγάλο. Πρόσωπα στα οποία δίνεται κάποια σημασία. Αλλιώς δεν θα είχαμε ιστορίες με έναν μόνο χαρακτήρα εκτός από αυτές όπου είναι ένας άνθρωπος μόνος του και περιπλανιέται σε μια ερημιά ή σ’ένα δάσος, ή είναι ναυαγός σε κάποιο νησί και απομονωμένος. Υπάρχουν και τέτοιες ιστορίες, βέβαια, και ορισμένες είναι πολύ καλές· όμως, όταν λέμε ότι μια ιστορία έχει έναν χαρακτήρα, δεν εννοούμε απαραιτήτως αυτό. Εννοούμε ότι στους άλλους δεν δίνεται σχεδόν καμία σημασία. Πολλές φορές δεν αναφέρονται καν τα ονόματά τους, όπως στην Οδύσσεια όπου, σε μεγάλο μέρος της, είναι μόνο ο Οδυσσέας και το πλήρωμα. Επομένως, ουσιαστικά υπάρχει ένας χαρακτήρας: ο Οδυσσέας. Το πλήρωμα είναι αμελητέο ως χαρακτήρες. Δεν έχουν ξεχωριστή προσωπικότητα ο καθένας. Είναι απλά ένα στοιχείο της αφήγησης, σχεδόν σαν φυσικό στοιχείο: μέρος του περιβάλλοντος.

Όταν οι χαρακτήρες παύουν να είναι μέρος του περιβάλλον είναι που αρχίζουμε να τους υπολογίζουμε ως χαρακτήρες, είτε είναι σημαντικοί είτε όχι. Και το ότι κάποιος έχει όνομα μέσα στην ιστορία δεν σημαίνει πως μπορεί να υπολογιστεί και ως κάτι περισσότερο από μέρος του περιβάλλοντος. Αν μια γραμματέας ονομάζεται Ευθαλία Λάμπρου και το μόνο που μαθαίνουμε γι’αυτήν μέσα στην αφήγηση είναι το όνομά της, τότε δεν υπολογίζεται ως χαρακτήρας.

— Συνέχισε να διαβάζεις —

Ακόμα κι αν νομίζεις ότι γράφεις μόνος, δεν γράφεις μόνος. Κανένας δεν γράφει απόλυτα μόνος. Όλοι οι συγγραφείς έχουν βοηθούς, είτε το αντιλαμβάνονται είτε όχι. Ίσως, μάλιστα, οι πιο καλοί να είναι αυτοί που δεν αντιλαμβάνεσαι, που δρουν υποσυνείδητα. Κάποιους άλλους μπορεί να πρέπει να τους επικαλεστείς για να έχεις τα θετικά αποτελέσματά τους.

Οι βοηθοί αυτοί δεν είναι πάντα άλλοι άνθρωποι: είναι διάφορα πράγματα, καταστάσεις, τρόποι σκέψης.

Παρακάτω αναφέρω μερικούς από αυτούς. Αναφέρω όσους μπορώ να σκεφτώ. Δεν χρησιμοποιώ εγώ ο ίδιος όλους αυτούς τους βοηθούς (ή, τουλάχιστον, δεν νομίζω), αλλά έχω ακούσει συγγραφείς να χρησιμοποιούν τον έναν ή τον άλλο, και μπορώ πολύ εύκολα να φανταστώ πώς όλοι τους θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν.

Ίσως ήδη κι εσύ, ως συγγραφέας, να χρησιμοποιείς κάποιους από αυτούς, γνωρίζοντάς το ή όχι. Διαβάζοντας όσα γράφω παρακάτω, πιθανώς να ανακαλύψεις καινούργιες πτυχές των βοηθών σου. Ή καινούργιους βοηθούς που θα μπορούσες να εκμεταλλευτείς.

— Συνέχισε να διαβάζεις —

Σε παλιότερες ιστορίες η μαγεία ήταν πάντοτε μυστηριώδης. Δεν ήταν ούτε κάτι το εξηγήσιμο ούτε κάτι το συγκεκριμένο. Ήταν συνεχώς κάτι το θαυμαστό. Πολύ σπάνια ήταν κάτι το επαναλαμβανόμενο.

Αυτό το βλέπουμε ξεκάθαρα στα διηγήματα του Λόρδου Dunsany, που θυμίζουν μύθους, αλλά και στα διηγήματα του R. E. Howard (δημιουργού του Conan), που δεν θυμίζουν και τόσο πολύ μύθους. Στις ιστορίες με τον Conan ή τον Kull η μαγεία είναι πάντα κάτι το μυστηριώδες, το ίδιο και οι μάγοι, είτε είναι εχθροί του ήρωα είτε φιλικοί προς αυτόν. Δεν ξέρουμε ποτέ τι ακριβώς συμβαίνει με τη μαγεία, και ούτε δίνονται τίποτα εξηγήσεις. Το ίδιο ισχύει και στις ιστορίες του Clark Ashton Smith ή του Lovecraft, καθώς και στη μυθολογία και στα παραμύθια. Κι αν θέλετε κι ένα πιο πρόσφατο, και πολύ δημοφιλές, παράδειγμα θα έλεγα το A Song of Ice and Fire του GRR Martin. Αν και εκεί η μαγεία δεν είναι ακριβώς αυτό που είναι στον Clark Ashton Smith ή στον Dunsany, μοιάζει αρκετά με αυτό που είναι στον R. E. Howard, υπό την έννοια ότι ποτέ δεν δίνονται εξηγήσεις και σχεδόν ποτέ δεν είναι επαναλαμβανόμενη.

Δεν αναφέρω τα παραπάνω για να πω ότι ο εν λόγω τρόπος παρουσίασης της μαγείας είναι καλύτερος από οποιονδήποτε άλλο, αλλά για να φτάσω σε κάποιο συμπέρασμα.

Το αντίθετο αυτής της χρήσης της μαγείας μέσα σε μια ιστορία είναι το να είναι η μαγεία εξηγήσιμη και επαναλαμβανόμενη. Πράγμα που έχει γίνει σε πάρα πολλά βιβλία φαντασίας, ξεκινώντας από τα βιβλία του Dungeons & Dragons και προχωρώντας στα βιβλία του Robert Jordan και άλλων ακόμα πιο σύγχρονων. Βέβαια, η μαγεία δεν είναι ποτέ πραγματικά «εξηγήσιμη» ακριβώς. Είναι μαγεία. Δεν είναι τίποτα το λογικό που εξηγείται με τα μαθηματικά ή τη φυσική επιστήμη. Εννοείται αυτό. Σε τέτοιες ιστορίες, όμως, η μαγεία έχει τη δική της επιστήμη. Πράγμα που δεν διαφέρει πολύ από διάφορες μαγικές παραδώσεις, αν το καλοσκεφτείς, όπου υποτίθεται πως αν κάνεις κάποια συγκεκριμένα πράγματα με συγκεκριμένους τρόπους θα έχεις και συγκεκριμένα αποτελέσματα (βλέπε ένα προηγούμενο άρθρο μου σχετικά με τη λέξη ξόρκι).

Συνέχισε να διαβάζεις