ΣΚΕΨΕΙΣ

26/2/2009

Η Προέλευση των Ιδεών

Από πού έρχονται οι ιδέες σου;

Γιατί αυτή η ερώτηση γίνεται τόσο συχνά στους συγγραφείς; Και δεν γίνεται, νομίζω, μόνο στους συγγραφείς, αλλά και σε οποιονδήποτε κατεβάζει ιδέες για διάφορους λόγους: συγγραφείς, σεναριογράφους, ζωγράφους, δημιουργούς παιχνιδιών (ηλεκτρονικών ή επιτραπέζιων), ακόμα και αρχιτέκτονες, διακοσμητές, σκηνοθέτες, μόδιστρους.

Επομένως, το πραγματικό ερώτημα θα έπρεπε να είναι, από πού έρχονται οι ιδέες, γενικότερα.

Και, όπως συμβαίνει με όλα τα σοβαρά ερωτήματα, ο καθένας έχει και τη δική του απάντηση. Κάποιος παίρνει ιδέες –εμπνέεται– βλέποντας ζωγραφικούς πίνακες, κάποιος διαβάζοντας μυθιστορήματα, κάποιος παρακολουθώντας ταινίες, κάποιος παρατηρώντας τους ανθρώπους γύρω του, κάποιος από τις κοινωνικές και πολιτικές ανατροπές που συμβαίνουν, κάποιος από τις επιστημονικές εξελίξεις, κάποιος από τη Φύση, κάποιος από την Ιστορία, κάποιος από κάτι τελείως διαφορετικό από τα παραπάνω, από όλα τα παραπάνω, ή από τίποτα από τα παραπάνω.

Προφανώς, είναι ένα καθαρά υποκειμενικό ζήτημα, όπως –θα αναγκαστώ πάλι να πω– είναι όλα τα σοβαρά ζητήματα.

Και γιατί αυτό να είναι ένα σοβαρό ζήτημα; ρωτάς. Μα, επειδή όλη η ανθρώπινη εξέλιξη –προς τα πάνω, προς τα κάτω, ή προς οποιαδήποτε άλλη κατεύθυνση– προέρχεται, κατά βάση, από τις ιδέες που ήρθαν σε κάποιον, κάπου, κάπως, κάποτε.

Να περιαυτολογήσω, τώρα; Όπως κάνουν όλοι όσοι γράφουν άρθρα στο Διαδίκτυο ή σε οποιοδήποτε άλλο μέσο επικοινωνίας, είτε είναι οι λίθινες πλάκες είτε το τυπογραφείο; Θα το κάνω, γιατί είναι, δίχως αμφιβολία, το αναμενόμενο: εκείνο που «πρέπει» να κάνω, αν και είναι, κατά βάθος, ανούσιο, αφού δεν έχει σημασία από πού έρχονται οι ιδέες κάποιου, αλλά οι ίδιες οι ιδέες· κι αν το σκεφτείς λίγο περισσότερο, το να προσπαθείς να καθορίσεις κάτι φύσει ακαθόριστο είναι σα να προσπαθείς να περιγράψεις σ'ένα ψάρι πώς είναι να αναπνέει έξω απ'το νερό.

Έχω ακούσει συγγραφείς να λένε ότι παίρνουν τις ιδέες τους από άλλους συγγραφείς ή από το περιβάλλον γύρω τους, είτε είναι η Φύση είτε οι δικοί τους άνθρωποι είτε η πολιτική. Βλέπουν κάτι, το αλλοιώνουν κάπως, και βγάζουν ένα καινούργιο πράγμα που είναι η ιδέα τους, αυτή για την οποία θα γράψουν. Είναι σα να παίρνουν το έξω, να το τραβάνε μέσα, να το επεξεργάζονται στην εσωτερική τους μηχανή, και να το βγάζουν ως έργο τέχνης, μετά από μια διαδικασία μεταποίησης.

Μ'εμένα δε συμβαίνει αυτό. Ή, αν συμβαίνει, δε συμβαίνει συνειδητά. Δεν παίρνω, συνειδητά, ιδέες από τον γύρω χώρο, ώστε να τις μεταποιήσω στην εσωτερική μου μηχανή και να έχω έτσι ένα τελικό αποτέλεσμα. Σίγουρα, όμως, ασυνείδητα έχω κάποια ερεθίσματα, θέλοντας ή μη. Αλλά αυτά που λαμβάνω από έξω δεν τα τροποποιώ στο μυαλό μου μέσω μιας λογικής διαδικασίας.

Οι ιδέες μου έρχονται από εκείνο το βαθύ μέρος του μυαλού όπου δεν υπάρχει κάτι άλλο. Έρχονται, κυρίως, σαν εικόνες, ή σαν κάτι συγκεχυμένο: ένα συναίσθημα, μια αφηρημένη έννοια, μια γνώση. Πολλά απ'αυτά που μου έρχονται δεν τα χρησιμοποιώ για να πλάσω ιστορίες· τα απορρίπτω, γιατί δε με οδηγούν πουθενά. Από ορισμένα, όμως, αγκιστρώνομαι κι αρχίζω να τα «σκαλίζω».

Κι όταν σκαλίζεις μια ιδέα, σε σκαλίζει κι αυτή· έτσι, δημιουργείται ένα δίκτυο από πώς, γιατί, ποιος, πού, και πότε. Ακολουθώντας τα μονοπάτια που κατ'αυτό τον τρόπο μού ανοίγονται, μπορώ και πλάθω ιστορίες. Σπάνια, βέβαια, φτάνω έτσι ώς το τέλος τους. Φτάνω μέχρι ένα σημείο: μέχρι εκεί όπου το ενδιαφέρον μου έχει κεντριστεί αρκετά. Μετά, αρχίζω να γράφω. Και μετά, επαναλαμβάνω την όλη διαδικασία, ώστε να ακολουθήσω κι άλλα μονοπάτια που, αργά ή γρήγορα, θα με οδηγήσουν στο τέλος της ιστορίας μου. Είναι περισσότερο σαν να ανακαλύπτω, παρά σαν να επινοώ. Ουσιαστικά, μια ιστορία, για μένα, είναι μια σειρά από ιδέες που η μία, με λογική διαδικασία, οδηγεί στην άλλη. Όταν έχω τελειώσει, είμαι βέβαιος πως δε θα μπορούσε η αφήγησή μου να είχε εξελιχτεί διαφορετικά. Έχω οικοδομήσει έναν κόσμο που ακολουθεί το νόμο του αιτίου και του αιτιατού.

Για κάποιον άλλο, η όλη διαδικασία πιθανώς να είναι τελείως διαφορετική· για κάποιον, σχεδόν ολόιδια. Κι όμως, φτάνουμε όλοι στο ίδιο, περίπου, αποτέλεσμα.

Γι'αυτό κιόλας το ερώτημα Από πού έρχονται οι ιδέες; είναι τρομερά ενδιαφέρον και, συγχρόνως, απείρως ανούσιο. Το σύμπαν δεν έχει περιορισμούς, ούτε και η νόηση. Μην αφήσετε ποτέ κανέναν να σας πείσει ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι.

---