Νέα
Against the Day
του Thomas Pynchon
Αυτό το βιβλίο είναι πελώριο, όχι μόνο επειδή είναι γύρω στις 1.100 σελίδες, αλλά, κυρίως, επειδή περιλαμβάνει δεκάδες χαρακτήρες, τοποθεσίες, καταστάσεις, και ιδέες. Επίσης, είναι βιβλίο φαντασίας, όμως δεν πρόκειται να το βρείτε κατηγοριοποιημένο ως τέτοιο.
Ο κόσμος του Against the Day είναι η Γη την περίοδο πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά το όλο σκηνικό είναι αρκετά αλλαγμένο από τη συμβατική πραγματικότητα, περιλαμβάνοντας πάρα πολλά φανταστικά, υποθετικά, και μυστικιστικά στοιχεία. Εδώ θα βρείτε τον Νίκολα Τέσλα και τις παράξενες εφευρέσεις του, θα βρείτε μηχανήματα που δουλεύουν μέσω του αιθέρα (ένα μέσο το οποίο, σύμφωνα με τη συμβατική επιστήμη, δεν υπάρχει), θα δείτε ανθρώπους να αναζητούν τη Σαμπάλα, θα συναντήσετε άτομα με τηλεπαθητικές δυνάμεις, παράξενα τέρατα μέσα στα ορυχεία των Βαλκανίων, και μυστηριώδη ξωτικά στα ορυχεία του Κολοράντο· θα διαπιστώσετε ότι υπάρχουν πράγματα και πρόσωπα που υφίστανται σε δύο μέρη ταυτόχρονα, θα γνωρίσετε παράξενες μυστικές υπηρεσίες και αλλόκοτες αποκρυφιστικές ομάδες, και πολλά ακόμα. Επίσης: ιπτάμενα πλοία που πετάνε μέσω του αιθέρα, υποβρύχια που ταξιδεύουν κάτω από τις άμμους της ερήμου, γυναίκες με τεχνητά φτερά, πειρατές και τυχοδιώκτες του αιθέρα.
Εκτός από αυτά τα «λίγα», ο κόσμος του Against the Day είναι ακόμα πιο πολύπλοκος. Δεν είναι μονοδιάστατος κόσμος· είναι κόσμος διπλός – κάτι που, από αυτά που είδα στο Διαδίκτυο για το βιβλίο, δεν είμαι σίγουρος αν το έχουν καταλάβει όλοι που το έχουν διαβάσει. Συνυπάρχουν δύο κόσμοι μέσα στο Against the Day: ο ένας είναι ο κανονικός κόσμος με τους κανονικούς ανθρώπους, και ο άλλος είναι ο υπερβατικός κόσμος με τους υπερβατικούς ανθρώπους, όπως οι αναρχικοί τυχοδιώκτες που αποτελούν πλήρωμα του αερόπλοιου (ή, μάλλον, αιθερόπλοιου) Inconvenience και οι Ρώσοι αντίστοιχοι αντίπαλοί τους. Αυτό γίνεται πιο φανερό σ’ένα σημείο περίπου στη μέση του βιβλίου όπου, εξαιτίας κάποιων γεγονότων, πέφτει το «τοίχωμα» που διαχωρίζει τις δύο συνυπάρχουσες πραγματικότητες και οι κανονικοί άνθρωποι μπορούν να συναντήσουν τους υπερβατικούς, έστω και για λίγο.
Οι χαρακτήρες του βιβλίου είναι πολλοί και διάφοροι. Οι περισσότεροι, όμως, ξεκινάνε από μια βασική οικογένεια ενός μεταλλωρύχου, και αναρχικού, στο Κολοράντο. Για τα παιδιά του είναι που κυρίως διαβάζουμε καθώς περιπλανιούνται στον κόσμο. Αν και όχι μόνο για τα παιδιά του. Παρουσιάζονται κι άλλα πρόσωπα που ή έχουν ελάχιστη σχέση μ’αυτά ή άμεση σχέση. Οι τοποθεσίες όπου εξελίσσεται η δράση του μυθιστορήματος είναι τόσες πολλές που δεν τις θυμάμαι όλες: Αμερική, Αγγλία, Ιταλία, Βαλκάνια, Αφρική, Τουνγκούσκα, και μυθικές περιοχές. Διαβάζοντας το Against the Day, διαβάζεις για αναρχικούς που μάχονται εναντίον τυραννικών καπιταλιστών, για παράξενους επιστήμονες που κάνουν ακόμα πιο παράξενες εφευρέσεις, για μυστικιστές που κυνηγάνε αφηρημένες ιδέες, για αναζητητές χαμένων πόλεων, για ανθρώπους που ψάχνουν τη θέση τους μέσα στον κόσμο, για ιδιωτικούς ερευνητές, για ηθοποιούς και ταχυδακτυλουργούς, για επαναστάτες, για πειρατές του αιθέρα, για μυστηριώδεις οντότητες και φαινόμενα.
Για να είμαι ειλικρινής, απορώ πώς ο Pynchon έχει καταφέρει να χωρέσει τόσο πολλά πράγματα μέσα σε μόνο 1.100 σελίδες. Και, όχι, δεν είμαι ειρωνικός. Τα θέματα και οι χαρακτήρες είναι σε μεγάλη ποσότητα. Εκείνο που τα κάνει να χωρέσουν στο βιβλίο είναι ο τρόπος γραφής του Pynchon: πολύπλοκος αλλά και, συγχρόνως, λιτός. Μπορεί να γραφεί μακροσκελείς και παράξενες προτάσεις, όμως κατά βάση δεν λέει πολλά· λέει τα βασικά πράγματα που χρειάζονται για να καταλάβεις τι γίνεται. Και ορισμένες φορές, μάλιστα, νομίζω πως λέει πιο λίγα απ’ό,τι χρειάζονται για να καταλάβεις τι γίνεται. Αν και, γενικά, μου άρεσε η γραφή του, έχει και κάποια αρνητικά: (α) Ορισμένες προτάσεις ήταν υπερβολικά μπερδεμένες, ή πηδούσε από σκηνή σε σκηνή τόσο απότομα, που πραγματικά για λίγο σάστιζες σχετικά με το τι γινόταν στην ιστορία. (β) Ο συγγραφέας πρέπει να έχει μια κάποια αποστροφή προς τις άνω τελείες γιατί δεν νομίζω πως είδα ούτε μία σ’όλες τις 1.100 σελίδες. Αλλά υπάρχουν πολλά σημεία όπου χρειάζονταν άνω τελείες οι οποίες αντικαθίστανται με κόμματα που συνδέουν απέραντα φίδια-προτάσεις χωρίς τελειωμό. Το αποτέλεσμα ήταν πάλι να υπάρχει μια έλλειψη σαφήνειας, παρότι σε κάποιες περιπτώσεις καταλαβαίνω πως αυτό ήταν εσκεμμένο – αν όχι σε όλες τις περιπτώσεις. (γ) Σε μερικούς διαλόγους δεν ήξερες ποιος μιλάει επειδή ο συγγραφέας αποφεύγει να χρησιμοποιεί ρήματα διαλόγου. Για παράδειγμα, μπορεί να περιέγραφε κάτι και μετά, ξαφνικά, να είχε λόγια που τα ακολουθούσαν άλλα λόγια που τα ακολουθούσαν άλλα λόγια, χωρίς να γνωρίζεις ποιος λέει τι. Δεν ξέρω αν κάπου-κάπου ήταν κι αυτό εσκεμμένο, αλλά είμαι βέβαιος ότι, επίσης, κάπου-κάπου αποκλείεται να ήταν εσκεμμένο, γιατί οι διάλογοι δεν είχαν κανένα μυστήριο να δημιουργήσουν.
Τα σημεία όπου η πρόζα ήταν εσκεμμένα μπερδεμένη και παραληρηματική είναι εκεί όπου συμβαίνουν διάφορα τρελά, παραφυσικά φαινόμενα. Οι προτάσεις μπορεί να συνεχίζονται για μια, δυο σελίδες, ή μπορεί να γίνονται τελείως παράλογα άλματα στον χρόνο ή και στην προοπτική. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το συγκεκριμένο ύφος λειτουργεί καλά, διότι ο σκοπός είναι να σου δώσει μια ψυχεδελική αίσθηση παραδοξότητας, το οποίο και καταφέρνει.
Δύο πράγματα θεωρώ, εκτός των άλλων, άξιο να αναφέρω επίσης σχετικά μ’αυτό το μυθιστόρημα. Μου έκανε καλή εντύπωση το πώς παρουσιάζει τις παραδοξότητες μέσα σε έναν «κανονικό» κόσμο. Δεν τις διαχωρίζει και τόσο από τη συμβατική πραγματικότητα, εκτός αν πρόκειται για φαινόμενα πραγματικά μεγάλα. Για παράδειγμα, δυο χαρακτήρες συναντούν ένα ηλεκτρικό πνεύμα της καταιγίδας και για λίγο καιρό το έχουν μαζί τους ενώ ταξιδεύουν, χωρίς αυτό να παρουσιάζεται ως κάτι το σπουδαίο· ή, αλλού, ένας χαρακτήρας τυχαίνει να συναντήσει μια γυναίκα που του λέει ότι μαθαίνει τα μυστικά των εχθρών μέσω ψυχικών δυνάμεων, και μετά πάλι δεν τρέχει τίποτα, τα πάντα συνεχίζονται κανονικά στην ιστορία. Το Against the Day είναι από εκείνα τα μυθιστορήματα όπου (φανταστικό παράδειγμα) κάποιος χαρακτήρας, βαδίζοντας στην πόλη, βλέπει έναν φτερωτό σκύλο να περνά, ο σκύλος τού λέει «Καλημέρα, μάστορα», και ο χαρακτήρας απλά τον χαιρετά, συνεχίζει τον δρόμο του, πάει στη δουλειά του, επιστρέφει στην οικογένειά του – όλα κανονικά, παρότι γενικά στον κόσμο δεν πετάνε φτερωτοί σκύλοι παντού. Ένα καθαρά παράδοξο σκηνικό που φέρνει στο μυαλό έως και το Master and Margarita του Μπουλγκάκοφ.
Ένα άλλο πράγμα που δεν μπορεί να μην κάνει εντύπωση νομίζω πως είναι οι ερωτικές σκηνές σε αρκετά σημεία. Τυχαίνει να μου αρέσουν οι παράξενες ερωτικές σκηνές στη λογοτεχνία – έως και οι πολύ παράξενες (ωστόσο, όχι οι «τσόντες») – αλλά κάποιες από τις σκηνές στο Against the Day δεν είναι απλώς παράξενες· είναι κακόγουστες ή αποκρουστικές, ειδικά με τον τρόπο που περιγράφονται. Πάντως, δεν μπορώ να πω ότι αυτό σε απομακρύνει από την ιστορία· είναι ακόμα ένα στοιχείο της.
Αν το βιβλίο έχει κεντρική θεματολογία πέρα από τις ζωές διάφορων χαρακτήρων και πώς αυτές εξελίσσονται, τότε είναι η θεματολογία της επανάστασης. Οι χαρακτήρες του είναι, κατά βάση, αναρχικοί ή άτομα που μάχονται ενάντια σε τυραννικές δυνάμεις. Θα περίμενε κανείς ότι ένα τέτοιο μυθιστόρημα αποτελεί αντικαπιταλιστική προπαγάνδα, αλλά αυτό δεν συμβαίνει. Αν και περιλαμβάνει έναν βασικό «κακό» της ιστορίας που είναι πλούσιος καπιταλιστής, όλοι οι πλούσιοι μέσα στο βιβλίο δεν είναι, υποχρεωτικά, τέρατα. Υπάρχει μια κάποια ισορροπία που απομακρύνει το Against the Day από την κατηγορία των στρατευμένων βιβλίων. Απλώς η όλη οπτική γωνία της ιστορίας είναι από τη μεριά αγωνιστών της ελευθερίας, επομένως αναπόφευκτα αυτή είναι και η γενική του θεματολογία – αν υποτεθεί πως έχει καν τέτοια.
Ο τρόπος που τελειώνει το Against the Day είναι ακριβώς όπως περίμενα: ένα τέλος αρκετά ανοιχτό, ενώ οι περισσότεροι από τους βασικούς χαρακτήρες έχουν βρει κάποιο δρόμο στη ζωή τους ή έχουν πετύχει ή αποτύχει σε κάτι που ήθελαν.
Πρόκειται για ένα βιβλίο που θα πρότεινα ανεπιφύλαχτα σε όσους ζητούν να διαβάσουν κάτι αντισυμβατικό, περίεργο, διαφορετικό από πολλά άλλα βιβλία εκεί έξω, και πολύ ευφάνταστο. Δεν θα το πρότεινα, όμως, σε αρχάριους αναγνώστες ή σε όσους κουράζονται από πολλαπλές μπερδεμένες θεματολογίες, πολλούς χαρακτήρες, μακροσκελείς προτάσεις, και σπάνιες λέξεις. Είναι από εκείνα τα μυθιστορήματα που, κατά τη γνώμη μου, τα διαβάζεις αφού έχεις διαβάσει πρώτα άλλα πιο συμβατικά και ψάχνεσαι πια με πιο περίεργα πράγματα.
