ΣΚΕΨΕΙΣ

30/10/2010

Περί Γραφής: Πόση Περιγραφή;
Έχεις αναρωτηθεί τι είδους ιστορία αφηγείσαι, τι ύφος ακολουθείς, πού θέλεις να εστιάσεις, και τι προσπαθείς να επιτύχεις;

Είναι ηλιοβασίλεμα. Σε μια παραλία. Ένα αυτοκίνητο έρχεται στην παραλία. Σταματά. Μια γυναίκα βγαίνει από το αυτοκίνητο.

Πώς περιγράφεις αυτή τη σκηνή; Ή την οποιαδήποτε σκηνή. Πόση περιγραφή είναι πολλή, πόση είναι λίγη, και πόση ακριβώς όση χρειάζεται;

Εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Απόλυτη απάντηση δεν υπάρχει. Ποιοι παράγοντες είναι αυτοί; Ούτε εδώ υπάρχει απόλυτη απάντηση, αλλά πρέπει ο συγγραφέας να αναρωτηθεί, τουλάχιστον, τα ακόλουθα:

Τι είδους ιστορία αφηγείται·

Τι ύφος ακολουθεί·

Πού θέλει να εστιάσει·

Τι προσπαθεί να επιτύχει.

Ορισμένες φορές – αλλά όχι πάντα – το τι είδους ιστορία αφηγείσαι υπαγορεύει και το τι ύφος θα χρησιμοποιήσεις. Το πού θέλεις να εστιάσεις είναι πάντα τελείως υποκειμενική υπόθεση, και θέμα αισθητικής· όπως επίσης και το τι προσπαθείς να επιτύχεις.

Ας πάρουμε την περίπτωση του παραδείγματος με την παραλία, κι ας πούμε ότι γράφουμε μια ιστορία νουάρ μυστηρίου. Ας πούμε ότι, όπως συνηθίζεται στις ιστορίες μυστηρίου, θέλουμε το ύφος να είναι λιτό. Επίσης, ας πούμε ότι δεν θέλουμε να εστιάσουμε σε κάτι πολύ συγκεκριμένο σ’αυτή τη σκηνή, και εκείνο που θέλουμε να επιτύχουμε είναι να δώσουμε κάποιες βασικές πληροφορίες στον αναγνώστη, διατηρώντας όμως αρκετό μυστήριο. Τότε, μπορούμε να γράψουμε κάπως έτσι:

Η σκηνή αυτή μάς δίνει όλες τις βασικές πληροφορίες ενώ διατηρεί και κάποιο μυστήριο: δεν μας λέει τίποτα για το ποια είναι η γυναίκα· ούτε καν το όνομά της.

Ας αλλάξουμε, τώρα. Ας πούμε ότι γράφουμε μια περιπέτεια, με ύφος ούτε πολύ βαρύ ούτε, όμως, και λιτό. Ας πούμε ότι θέλουμε να εστιάσουμε στην αποστολή της γυναίκας, και ότι εκείνο που προσπαθούμε να επιτύχουμε είναι να τονίσουμε την ψυχραιμία και την εμπειρία της.

Τι γίνεται εδώ; Δεν περιγράφουμε εξωτερικά ούτε το αυτοκίνητο ούτε τη γυναίκα. Μερικές πληροφορίες μόνο ξετρυπώνουν μέσα από τη γενικότερη αφήγηση («ξεσκέπαστη Πόρσε», «τα ξανθά της μαλλιά»). Γιατί; Επειδή εδώ δεν μας ενδιαφέρει να περιγράψουμε την εξωτερική εμφάνιση. Μας ενδιαφέρει η ψυχική κατάσταση της γυναίκας. Αυτή η περιγραφή είναι αρκετή. Έχουμε πετύχει εκείνο που θέλαμε.

Πάμε σε διαφορετική περίπτωση. Γράφουμε μια περιπέτεια φανταστικού τρόμου, τώρα, που θέλουμε το ύφος να είναι χορταστικό. Στη συγκεκριμένη σκηνή, προσπαθούμε να εντυπωσιάσουμε με την εμφάνιση της γυναίκας και, ως εκ τούτου, εστιάζουμε επάνω της.

Μέχρι στιγμής, έχουμε πάρει τρεις περιπτώσεις: μια απλή, λιτή περιγραφή για μια ιστορία μυστηρίου· μια περιγραφή που εστιάζει στην ψυχολογία και είναι μέτρια (ούτε λιτή ούτε μεγάλη) για μια ιστορία περιπέτειας· και μια περιγραφή που εστιάζει στην εξωτερική εμφάνιση και είναι χορταστική, θέλοντας να εντυπωσιάσει, για μια ιστορία φανταστικού τρόμου.

Δεν υπάρχει σωστό και λάθος. Εξαρτάται απ’το αν αυτό που κάνουμε πετυχαίνει εκείνο που θέλουμε να κάνει. Αν ναι, τότε είναι σωστό. Βέβαια, μην ξεχνάτε ότι ποτέ τίποτα δεν είναι τέλειο, και ποτέ τίποτα δεν είναι σωστό για όλους. Δεν μπορεί κάτι που γράφεις να ικανοποιεί τους πάντες· πρέπει, όμως, τουλάχιστον να ικανοποιεί εσένα και να νομίζεις ότι είναι εντάξει γι’αυτό που θέλεις να πεις. Πρέπει, βασικά, να ξέρεις τι θέλεις. Μετά, το θέμα είναι διαδικαστικό. Γεμίζεις με περισσότερη ή λιγότερη περιγραφή το σημείο που θέλεις να εστιάσεις. Το πόση περιγραφή θα δώσεις εξαρτάται από το ύφος σου, αλλά πρέπει ο αναγνώστης να μπορεί να καταλάβει τι λες. Να μπορεί, δηλαδή, να φανταστεί την εικόνα μέσα στο μυαλό του, με περισσότερες ή λιγότερες λεπτομέρειες.

Ας πάρουμε, για παράδειγμα, μια περιγραφή της παραπάνω σκηνής που θα ήταν «λάθος» επειδή δεν δίνει σωστά την εικόνα (και για άλλον έναν λόγο ακόμα).

Αυτό το παράδειγμα δεν είναι καλό. Γιατί; Κατά πρώτον, δεν μας δίνει δύο πολύ βασικές πληροφορίες: ότι είναι ηλιοβασίλεμα, και ότι είμαστε σε παραλία. Λέει ότι το αυτοκίνητο σταματά μπροστά στη θάλασσα, αλλά αυτό μπορεί να σημαίνει ότι σταματά και μπροστά σ’έναν κρημνό. Εδώ, όμως, για να μπορεί ο αναγνώστης να φέρει στο μυαλό του την εικόνα, πρέπει να ξέρει ότι είμαστε σε παραλία.

Κατά δεύτερον, η μισή παράγραφος μάς λέει τι έγινε μ’αυτόν τον Στρατηγό πώς-τον-λένε. Είναι τώρα η κατάλληλη στιγμή για να το πούμε, έτσι αρπαχτά, αυτό; Μάλλον όχι. Θα έπρεπε ή ήδη να το έχουμε πει ή, αν αυτή είναι η πρώτη σκηνή της ιστορίας μας, θα πρέπει να το αναφέρουμε μετά, να το αφήσουμε να φανεί μέσα από όσα συμβαίνουν. Εδώ, όπως το έχουμε γράψει, απλά διακόπτουμε τη ροή της ιστορίας για να πούμε πράγματα που μοιάζουν άσχετα.

Το συμπέρασμα είναι ότι στην περιγραφή πρέπει, κυρίως, να έχεις στο μυαλό σου τι θέλεις να επιτύχεις, πού θέλεις να εστιάσεις, και τι είναι απαραίτητο για να καταλαβαίνουμε σωστά τη σκηνή και να μπορούμε να τη φέρουμε στο μυαλό μας.

 

(ΣημείωσηΣημείωση για τα Περί Γραφής
 
Αν είσαι φυσιολογικός αναγνώστης δε χρειάζεται να διαβάσεις αυτό το κομμάτι. Αν είσαι από εκείνους που θα σκεφτούν «Και ποιος νομίζει ότι είναι αυτός που θα μιλήσει για τη συγγραφή;», ή «Πολύ σπουδαίος δεν την έχει δει για να μας λέει πώς θα γράφουμε;», ή κάτι παρόμοια κολακευτικό για το άτομό μου, τότε είσαι το Πράσινο Ανθρωπάκι, και μπορείς να συνεχίσεις να διαβάζεις.
 
Αγαπητό Πράσινο Ανθρωπάκι,
    Στα Περί Γραφής μιλάω για ορισμένες από τις συγγραφικές μου εμπειρίες, και δίνω κάποιες συμβουλές ή κατευθυντήριες γραμμές για νέους (όχι, απαραιτήτως, ηλικιακά) συγγραφείς. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό: εμπειρίες, σκέψεις, συμπεράσματα. Το διαβάζεις, κι αν πιστεύεις ότι σου λέει κάτι ενδιαφέρον, έχει καλώς· αν πιστεύεις ότι δε σ'ενδιαφέρει, ή αν διαφωνείς κάθετα, το αγνοείς. Τουλάχιστον, αυτό κάνω εγώ όταν διαβάζω παρόμοια άρθρα: αν θεωρώ ότι λέει κάτι ενδιαφέρον, το διαβάζω με ευχαρίστηση· αν θεωρώ ότι δεν με ενδιαφέρει, το αγνοώ.
    Να το έχεις αυτό υπόψη σου όταν διαβάζεις τα Περί Γραφής. Δεν είναι δεσμευτικά, ούτε κανένας νόμος· είναι, απλώς, μερικές σκέψεις, γνώμες, και εμπειρίες μου.
 
για τα Περί Γραφής.)

 

---