ΣΚΕΨΕΙΣ

2/6/2007

Τι Είναι η Φανταστική Λογοτεχνία

Μερικά λόγια για τους καινούργιους, και όχι μόνο.

Η φανταστική λογοτεχνία είναι όπως και η υπόλοιπη «κανονική» (ή συμβατική) λογοτεχνία. Μπορεί να είναι ρομαντική, ρεαλιστική, ερωτική, περιπετειώδης, τρόμου, αστυνομική, κοινωνικού περιεχομένου, φιλοσοφικού προβληματισμού. Η φανταστική λογοτεχνία μπορεί να είναι οτιδήποτε.

Η μόνη της διαφορά με τη συμβατική λογοτεχνία είναι ότι μέσα της υπάρχει πάντα το φανταστικό στοιχείο, το οποίο επίσης παίρνει ποικίλες μορφές.

Μια ιστορία φαντασίας μπορεί να διαδραματίζεται στον κόσμο μας, τη Γη: στην Αθήνα, ή στην Πάτρα, ή στην Κέρκυρα, ή στην Αίγυπτο, ή στη Νέα Υόρκη, ή στην Αλάσκα. Και το φανταστικό στοιχείο μπορεί, τότε, να είναι κάτι μικρό, όπως η ύπαρξη πνευμάτων, ή η ύπαρξη μαγισσών, ή η ύπαρξη βρικολάκων. Ή μπορεί να είναι κάτι μεγάλο, όπως όλος ο κόσμος μας να είναι αλλαγμένος ύστερα από μια επιδημία προερχόμενη από μια άλλη διάσταση.

Μια ιστορία φαντασίας μπορεί να διαδραματίζεται σε έναν κόσμο διαφορετικό από τον δικό μας. Έναν κόσμο που θυμίζει, απόμακρα ίσως, την αρχαιότητα: την Αρχαία Ρώμη, το Βυζάντιο, την Αρχαία Ελλάδα, ή τον Μεσαίωνα. Έναν κόσμο που θυμίζει τον δικό μας στη σύγχρονη εποχή, αλλά δεν είναι· απλά τυχαίνει να υπάρχουν αυτοκίνητα, αεροπλάνα, και κινητά τηλέφωνα· οι πόλεις έχουν άλλα ονόματα, ο παγκόσμιος χάρτης είναι διαφορετικός, ο κόσμος δεν είναι σφαιρικός αλλά επίπεδος! Ή, μια ιστορία φαντασίας μπορεί να διαδραματίζεται σε έναν κόσμο που μοιάζει με ένα πιθανό μέλλον της Γης, με ταξίδια σε άλλους πλανήτες και αστρόπλοια και εξωγήινους.

(Για παράδειγμα, το μυθιστόρημά μου, οι Πτεράργυροι, διαδραματίζεται σε έναν φανταστικό αρχαίο κόσμο που θυμίζει κάτι ανάμεσα σε Αρχαία Ρώμη και Αρχαία Ελλάδα, και κατά τα άλλα τα φανταστικά και μαγικά στοιχεία είναι λίγα· περιορίζονται σε κάποια πλάσματα δικής μου επινόησης, στα παρασκευάσματα αλχημιστών, και σε μερικούς μυστηριώδεις και απόμακρους μάγους και ιερείς.)

Ορισμένοι κάνουν το λάθος να πιστεύουν ότι η φανταστική λογοτεχνία είναι μόνο κάτι σαν τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, ή τον Χάρυ Πότερ, ή τον Πόλεμο των Άστρων. Αλλά δεν είναι. Ως φανταστική λογοτεχνία μπορεί να χαρακτηριστεί οποιαδήποτε ιστορία υπάρχει μέσα της, περισσότερο ή λιγότερο έντονο, το φανταστικό στοιχείο. Δεν είναι καν ανάγκη να είναι γεμάτη δράκους και μάγους και νεράιδες. Και, πραγματικά, τα καλύτερα έργα της φανταστικής λογοτεχνίας δεν περιέχουν αυτά τα γνωστά και χιλιοειπωμένα στερεότυπα.

Ορισμένοι νομίζουν ότι η φανταστική λογοτεχνία ταυτίζεται με τη συνωμοσιολογία, τα UFO, και τις μεταφυσικές εμπειρίες. Και, φυσικά, κάνουν κι αυτοί λάθος. Η φανταστική λογοτεχνία δεν έχει καμία σχέση με τους συνωμοσιολόγους, τους UFOλόγους, και τους παραψυχολόγους. Είναι λογοτεχνία· απλά και ξάστερα. Και, όπως συνήθως γράφουν με ψιλά γράμματα στις πρώτες σελίδες ενός μυθιστορήματος: «πρόκειται για ένα λογοτέχνημα· οποιαδήποτε ομοιότητα με αληθινά πρόσωπα --νεκρά ή ζωντανά-- ή καταστάσεις δεν είναι παρά συμπτωματική». Οι συγγραφείς φαντασίας δεν πιστεύουν στη μαγεία, στους εξωγήινους, στους βρικόλακες, στους ιπτάμενους δίσκους, στους άλλους κόσμους, ή σε οτιδήποτε άλλο περίεργο τυχαίνει να χρησιμοποιούν στα έργα τους. Για έναν λογοτέχνη αυτά δεν είναι παρά λογοτεχνικά στοιχεία μέσα στην ιστορία του. Δεν τα θεωρεί αληθινά, όπως δεν θεωρεί αληθινές και τις καταστάσεις που περιγράφει. Η λογοτεχνία είναι εκ φύσεως μυθοπλαστική, όχι συνωμοσιολογική ή μεταφυσικο-παραψυχολογική.

Ορισμένοι άλλοι θεωρούν πως η φανταστική λογοτεχνία είναι σαβούρα και παραλογοτεχνία.

Και έχουν δίκιο.

Ένα μεγάλο μέρος της φανταστικής λογοτεχνίας είναι, όντως, σαβούρα και παραλογοτεχνία. Αυτό, όμως, ισχύει επίσης και για ένα πολύ μεγάλο μέρος της συμβατικής λογοτεχνίας. Ένα πολύ μεγάλο μέρος μυθιστορημάτων δήθεν κοινωνικού προβληματισμού, ερωτικών μυθιστορημάτων, αστυνομικών μυθιστορημάτων, κ.ο.κ. Υπάρχουν, ασφαλώς, και πολλά αριστουργήματα μέσα σε αυτά τα λογοτεχνικά είδη --πολλά από τα οποία δεν έχουν ποτέ αναγνωριστεί όπως τους αξίζει--, αλλά αυτό δε σημαίνει πως δεν υπάρχει και η κακή λογοτεχνία.

Το ίδιο ακριβώς ισχύει και στο πεδίο της φανταστικής λογοτεχνίας.

Το ότι η φανταστική λογοτεχνία είναι «παιδική σαβούρα» ή «παραλογοτεχνία» είναι μύθος. Η φανταστική λογοτεχνία μπορεί, κάλλιστα, να είναι το ίδιο αξιόλογη με τη συμβατική λογοτεχνία και να διαπραγματεύεται τα ίδια θέματα, με τον ίδιο, αν όχι καλύτερο, τρόπο.

Τα στερεότυπα και οι μύθοι είναι που της δίνουν κακό όνομα. Αλλά εδώ είπαμε ότι θα μιλήσουμε για το τι είναι πραγματικά η φανταστική λογοτεχνία, κι αυτό κάναμε.

Όσοι, λοιπόν, δεν ξέρατε τι είναι τώρα μάθατε. Όσοι διστάζατε να τη διαβάσετε, γιατί σας ξένιζε ή γιατί είχατε ακούσει μύθους γι'αυτήν, μη διστάζετε άλλο. Διαβάστε, σκεφτείτε, και μετά κρίνετε.

Όσο για μένα, έχω διαβάσει, έχω σκεφτεί, έχω γράψει, έχω κρίνει, και έχω φτάσει στα συμπεράσματά μου εδώ και πολύ καιρό...

---