ΣΚΕΨΕΙΣ

10/11/2009

Περί Γραφής:
Αφήγηση και Παράσταση

Εναλλαγές ύφους και ροής μέσα στη διήγηση

Ορισμένα πράγματα δεν μπορείς να τα πεις· πρέπει να τα δείξεις με παράδειγμα.

Πρώτο παράδειγμα:

Αυτό είναι γραμμένο σε αφηγηματική μορφή.

Δεύτερο παράδειγμα:

Αυτό είναι γραμμένο σε παραστατική μορφή.

Τι είναι «καλύτερο», λοιπόν; Το πρώτο παράδειγμα ή το δεύτερο;

Κάποιος σχολιαστής μπορεί άνετα να πει ότι το πρώτο είναι καλύτερο γιατί στο δεύτερο ο συγγραφέας αφιερώνει πάρα πολλές λέξεις σε μια σκηνή που είναι ανούσια. Προφανώς, ο σκοπός της διήγησής μας δεν είναι η συμπλοκή με κάτι τυχαίους συμμορίτες, αλλά το ταξίδι του Ρόνιν προς τον πύργο. Η συμπλοκή μπορεί να περάσει στα γρήγορα, για να πάμε στα σημαντικά πράγματα.

Αυτή είναι, όντως, μια άποψη.

Ένας άλλος σχολιαστής θα μπορούσε να το θέσει διαφορετικά: Το πρώτο παράδειγμα είναι γραμμένο έτσι που δεν σε κάνει να νιώθεις μέσα στην ιστορία. Δεν σε φορτίζει συναισθηματικά κι επομένως δεν είναι καλό. Το δεύτερο είναι καλύτερο. Εξάλλου, δεν διαβάζουμε μια ιστορία για να μας πει ο συγγραφέας «έγινε αυτό, κι αυτό, κι αυτό, κι αυτό, και τώρα τέλος». Διαβάζουμε για να συμμετέχουμε.

Αυτή είναι, επίσης, μια άποψη.

Καμία από τις δύο απόψεις δεν φανερώνει τίποτα περισσότερο από προσωπική προτίμηση. Εκείνο που πραγματικά ισχύει είναι ότι το πρώτο παράδειγμα είναι γραμμένο σε αφηγηματική μορφή ενώ το δεύτερο σε παραστατική. Και οι δύο μορφές μπορούν να φανούν χρήσιμες όταν γράφουμε μια ιστορία. Καμία δεν είναι ανώτερη της άλλης.

Η αφηγηματική μορφή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και περιληπτική, γιατί μας δείχνει εν συντομία τι συμβαίνει μέσα σε μια ιστορία, χωρίς να υπεισέρχεται σε λεπτομέρειες. Χρησιμεύει όταν θέλουμε να καλύψουμε πολλά γεγονότα μαζί τα οποία είναι δευτερεύοντα στην ιστορία μας, ή που δεν θέλουμε να τα τονίσουμε με κανέναν τρόπο αλλά θέλουμε να ειπωθούν για κάποιους λόγους, όπως για να προχωρήσουμε σε άλλα, σημαντικότερα γεγονότα που στηρίζονται στα προηγούμενα, ή για να δημιουργήσουμε ατμόσφαιρα. (Όταν γράφεις μια ιστορία, δεν λες μόνο τι γίνεται – φτιάχνεις μια ατμόσφαιρα.)

Η παραστατική μορφή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και εκτενής. Παίρνουμε μια σκηνή και γράφουμε ό,τι συμβαίνει εκεί σαν να βλέπαμε τη δράση να διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια μας. Την παραστατική μορφή τη χρησιμοποιούμε εκεί που δεν χρησιμοποιούμε την αφηγηματική: δηλαδή, για τα σημαντικά γεγονότα της ιστορίας μας, για να δώσουμε έμφαση, ή για να δημιουργήσουμε ατμόσφαιρα. (Παρατηρήστε ότι ατμόσφαιρα μπορούμε να δημιουργήσουμε και με την παραστατική και με την αφηγηματική μορφή· απλά είναι άλλου είδους ατμόσφαιρα. Στην αφηγηματική μορφή είναι όπως όταν ακούς τη φωνή ενός ιστορικού· στην παραστατική είναι σαν να βρίσκεσαι κοντά σε γνωστούς σου – τους χαρακτήρες της ιστορίας.)

Όλα αυτά, βέβαια, δεν είναι παρά θέματα ύφους. Υπάρχουν πολλοί σύγχρονοι συγγραφείς που γράφουν μόνο σε παραστατική μορφή, και καθόλου σε αφηγηματική. Συγγραφείς που γράφουν μόνο σε αφηγηματική μορφή, σήμερα τουλάχιστον, είναι ελάχιστοι· παλιότερα ήταν περισσότεροι. Δείτε, για παράδειγμα, τον Lovecraft: γράφει συνέχεια σε αφηγηματική μορφή. Σε αντίθεση, ο Frank Herbert γράφει συνέχεια σε παραστατική μορφή. Ο Stephen King εναλλάσσει αρκετές φορές ανάμεσα σε αφηγηματική και παραστατική μορφή (αν και φαίνεται να προτιμά την παραστατική, νομίζω). Το ίδιο και ο Scott Baker: όταν περνούν μέσα στα βιβλία του μεγάλες χρονικές περίοδοι που τίποτα σημαντικό δεν συμβαίνει στους χαρακτήρες του, γράφει αφηγηματικά.

Το καλύτερα που μπορείς να κάνεις είναι να ακολουθήσεις αυτό που φαίνεται να ζητά η ιστορία σου. Υπάρχουν ιστορίες που απαιτούν πολλά κομμάτια να γραφτούν αφηγηματικά· υπάρχουν ιστορίες που πρέπει να τις γράψεις από την αρχή ώς το τέλος σε παραστατική μορφή.

Την αφηγηματική μορφή πολλοί την αποφεύγουν εσκεμμένα σήμερα, θεωρώντας ότι κάνει τον αναγνώστη να βαριέται. Αλλά, προσωπικά, δεν συμφωνώ. Έχω διαβάσει αφηγηματικά κομμάτια που είναι υπέροχα. Και έχω διαβάσει ιστορίες που, εκεί που ζητούσαν αφηγηματικά κομμάτια, ο συγγραφέας έχει προσπεράσει τα γεγονότα χωρίς να γράψει καθόλου γι'αυτά, μεταπηδώντας στην επόμενη παραστατική σκηνή. Με αποτέλεσμα να δημιουργείται στη ροή της ιστορίας ένα κενό που δεν είναι ευχάριστο, και που σε αφήνει παραξενεμένο ως αναγνώστη.

Τα αφηγηματικά κομμάτια, πάντως, πιστεύω πως πρέπει να είναι συνήθως πιο λίγα από τα παραστατικά, ειδικά σε μεγάλες ιστορίες, γιατί αλλιώς χάνεται η συναισθηματική φόρτιση, και όχι μόνο ο αναγνώστης αλλά κι ο συγγραφέας θα κινδυνέψει να βαρεθεί την ιστορία που γράφει.

Ακόμα ένα ενδιαφέρον θέμα είναι το πώς περνάς από αφηγηματική μορφή σε παραστατική μορφή, ή από παραστατική σε αφηγηματική. Το απλούστερο που μπορείς να κάνεις είναι να αφήσεις ένα κενό ανάμεσα στις παραγράφους.

Παράδειγμα:

Αυτός, όμως, δεν είναι ο μόνος τρόπος για να κάνεις τη μετάβαση από αφήγηση σε παράσταση. Μπορείς να την κάνεις και με ομαλό τρόπο, χωρίς κενό ανάμεσα στις παραγράφους.

Παρομοίως μπορείς να μεταβείς από παράσταση σε αφήγηση, είτε με κενό ανάμεσα στις παραγράφους είτε με τρόπο ομαλό, έτσι που να φαίνεται ότι έρχεται φυσιολογικά. Ασφαλώς, η ομαλή μετάβαση μπορεί να ειπωθεί ότι είναι δυσκολότερο να επιτευχθεί καλά, αλλά κι αυτό δεν είναι απόλυτο. Και τα συνεχή κενά ανάμεσα στις παραγράφους μπορεί να κάνουν την ιστορία να μοιάζει απότομη χωρίς να πρέπει. Ποια μέθοδο θα επιλέξει να χρησιμοποιήσει ο συγγραφέας είναι, καθαρά, θέμα ύφους. Αν θέλει να μας κάνει να «χαθούμε» μέσα στην ιστορία του, ίσως να χρησιμοποιήσει την ομαλή μετάβαση· αν θέλει να δώσει περισσότερη έμφαση στις χωριστές σκηνές, θα βάλει κενό ανάμεσα στις παραγράφους.

 

(ΣημείωσηΣημείωση για τα Περί Γραφής
 
Αν είσαι φυσιολογικός αναγνώστης δε χρειάζεται να διαβάσεις αυτό το κομμάτι. Αν είσαι από εκείνους που θα σκεφτούν «Και ποιος νομίζει ότι είναι αυτός που θα μιλήσει για τη συγγραφή;», ή «Πολύ σπουδαίος δεν την έχει δει για να μας λέει πώς θα γράφουμε;», ή κάτι παρόμοια κολακευτικό για το άτομό μου, τότε είσαι το Πράσινο Ανθρωπάκι, και μπορείς να συνεχίσεις να διαβάζεις.
 
Αγαπητό Πράσινο Ανθρωπάκι,
    Στα Περί Γραφής μιλάω για ορισμένες από τις συγγραφικές μου εμπειρίες, και δίνω κάποιες συμβουλές ή κατευθυντήριες γραμμές για νέους (όχι, απαραιτήτως, ηλικιακά) συγγραφείς. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό: εμπειρίες, σκέψεις, συμπεράσματα. Το διαβάζεις, κι αν πιστεύεις ότι σου λέει κάτι ενδιαφέρον, έχει καλώς· αν πιστεύεις ότι δε σ'ενδιαφέρει, ή αν διαφωνείς κάθετα, το αγνοείς. Τουλάχιστον, αυτό κάνω εγώ όταν διαβάζω παρόμοια άρθρα: αν θεωρώ ότι λέει κάτι ενδιαφέρον, το διαβάζω με ευχαρίστηση· αν θεωρώ ότι δεν με ενδιαφέρει, το αγνοώ.
    Να το έχεις αυτό υπόψη σου όταν διαβάζεις τα Περί Γραφής. Δεν είναι δεσμευτικά, ούτε κανένας νόμος· είναι, απλώς, μερικές σκέψεις, γνώμες, και εμπειρίες μου.
 
για τα Περί Γραφής.)

 

---