ΣΚΕΨΕΙΣ

11/9/2012

Τα Αγγλικά Ταιριάζουν Καλύτερα στη Φανταστική Λογοτεχνία!
Κι αυτές οι γαλλικές μπότες ταιριάζουν καλύτερα στα πόδια του γάτου μου...

Νομίζω πως, για κάποιον λόγο, είναι αρκετά διαδομένη η άποψη πως η αγγλική γλώσσα ταιριάζει καλύτερα στη φανταστική λογοτεχνία από ό,τι η ελληνική. Νομίζω, επίσης, πως αυτό είναι τελείως λανθασμένο ως αντίληψη, αλλά θα μιλήσω από τη σκοπιά ενός ανθρώπου που, αρχικά, το πίστευε. Τη δική μου σκοπιά.

Όσο παράξενο κι αν τώρα μου φαίνεται, όταν ήμουν μικρός – γύρω στα 12 – το πίστευα. Είχα αυτή την περίεργη αντίληψη ότι οι λέξεις ακούγονταν καλύτερα στα αγγλικά. Για παράδειγμα, αν με ρωτούσατε τότε, θα έλεγα πως ακούγεται καλύτερα η φράση «a long, gleaming blade of steel» παρά η φράση «μια μακριά, αστραφτερή, ατσάλινη λεπίδα». Γιατί; Είναι τελείως παράλογο. Είναι απλά μερικές λέξεις, η μία πίσω από την άλλη, που βγάζουν ακριβώς το ίδιο νόημα! Δεν υπάρχει κανένας λόγος να σου «αρέσει» το ένα περισσότερο από το άλλο. Το θέμα είναι καθαρά επικοινωνιακό. Εκτός αν σ’αρέσει απλά η μουσική, που λένε, μιας κάποιας γλώσσας, ο τρόπος που αντηχούν οι λέξεις της.

Αλλά, στην ουσία, αυτή η προτίμηση της αγγλικής γλώσσας σε πράγματα όπως η φανταστική λογοτεχνία νομίζω πως οφείλεται, κυρίως, για εμάς τους Έλληνες, στη συνήθεια. Είναι καθαρά θέμα συνήθειας. Πρώτη φορά έρχεσαι σε επαφή μ’αυτά τα πράγματα όταν είσαι μικρός: και έρχεσαι σε επαφή μέσω της αγγλικής γλώσσας. Διαβάζεις, ή ακούς σε ταινίες, Conan the Barbarian αντί Κόναν ο Βάρβαρος, wild beasts αντί άγρια θηρία, elder sorcery αντί αρχέγονη μαγεία, gleaming spires αντί αστραφτεροί πύργοι. Σου εντυπώνεται ότι αυτός είναι ο «σωστός» τρόπος. Είναι, κατά βάση, κοινωνική πλύση εγκεφάλου. Σου πιπιλίζουν το μυαλό μ’αυτές τις μαλακίες μέχρι που πιστεύεις ότι «έτσι πρέπει να είναι».

Αλλά, φυσικά, τίποτα δεν πρέπει υποχρεωτικά να είναι έτσι όπως είναι. Και σε ποια γλώσσα αποφασίζεις να γράψεις κάτι είναι θέμα τελείως υποκειμενικό. Καμια γλώσσα δεν είναι πιο κατάλληλη για κάποιο λογοτεχνικό ή ποιητικό είδος – ή για οτιδήποτε άλλο, νομίζω (εκτός αν υπολογίζεις το εμπόριο, οπότε η αγγλική, καθότι Κοινή Γλώσσα πλέον, είναι όντως πιο εμπορική γιατί τη μιλάνε οι πάντες).

Θυμάμαι πως, όταν ήμουν μικρός, θεωρούσα ότι η αγγλική ήταν καλύτερη για να γράφεις φανταστική λογοτεχνία ακόμα κι από το απλό γεγονός ότι έχει περισσότερες λέξεις για ορισμένα πράγματα που χρησιμοποιούνται κατά κόρον στη φανταστική λογοτεχνία. Για παράδειγμα: μάγος. Στα αγγλικά έχεις τις λέξεις sorcerer, mage, wizard, warlock. Τι έχεις στα ελληνικά; Μόνο μάγος... Βέβαια, έχεις και θαυματουργός, θαυματοποιός, θεουργός. Αλλά τότε δεν τα είχα προσέξει αυτά, θύμα της κοινωνικής πλύσης εγκεφάλου γαρ. Αν το σκεφτείς, μάλιστα, αυτές οι τελευταίες λέξεις είναι και αγγλικές! Thaumaturge, theurgist. Ναι, υπάρχουν στα αγγλικά. Και δεν είναι να σε εκπλήσσει. Η αγγλική δεν είναι, ουσιαστικά, αυτόνομη γλώσσα, ούτε κατά διάνοια. Κλέβει λέξεις από δω κι από κει σαν Σάξονας κατακτητής και τις βάζει στο λεξικό της χρησιμοποιώντας τες σχεδόν αυτούσιες. Γι’αυτό κιόλας φαίνεται ότι έχει πολλές εναλλακτικές λέξεις. Φυσικό δεν είναι; Και στα ελληνικά μπορείς να το κάνεις άμα θέλεις, αλλά φαίνεται αστείο. Πες τον μάγο σόρσερερ, ή γουόρλοκ. Είναι λέξεις. Αλλά στα ελληνικά θυμίζουν γρυλίσματα. Είναι σχεδόν σαν φανταστικές λέξεις που έχεις επινοήσει· και, μάλλον, αν σκεφτείς λίγο θα επινοήσεις πιο εύηχες.

Δεν προσπαθώ με κανέναν τρόπο να μειώσω την αγγλική γλώσσα. Είναι μια πολύ χρήσιμη γλώσσα που, χάρη στην ευκολία και στην ευχρηστία της, έγινε Κοινή σήμερα. Δεν είναι τυχαία η διάδοσή της. Από όποια φυλή του πλανήτη κι αν είσαι, θα βρεις τη γλώσσα σου κάπου μέσα στην αγγλική· τα υπόλοιπα αγγλικά, κουτσά-στραβά, θα τα μάθεις και, στο τέλος, θα τα μιλήσεις, θα τα διαβάσεις, θα τα γράψεις. Είναι η Παγκόσμια Γλώσσα, και φαίνεται άψογη γι’αυτή τη δουλειά. Απλώς παραπάνω αναφέρω το γεγονός ότι, ουσιαστικά, έχει ληστέψει όλες τις άλλες γλώσσες. Ακόμα και οι αγγλόφωνες που έχουν ασχοληθεί λιγάκι με ετυμολογία το παραδέχονται αυτό.

Επειδή, λοιπόν, τα περισσότερα προϊόντα της φανταστικής λογοτεχνίας – η συντριπτική πλειοψηφία τους – μας έρχονται στα αγγλικά, μας γεννιέται η εντύπωση πως η αγγλική γλώσσα ταιριάζει καλύτερα σε έναν μυθικό κόσμο με μαγεία, ήρωες, και τέρατα, ή ακόμα και σε έναν κόσμο με αερόπλοια, παράξενους δαίμονες, μυστηριώδη τεχνολογία, και πιστόλια. Αλλά αυτό δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Και το κατάλαβα περισσότερο γράφοντας παρά διαβάζοντας· διότι, δυστυχώς, για να είμαστε ειλικρινείς, τα πράγματα που έχεις να διαβάσεις στα ελληνικά, όσον αφορά τη φανταστική λογοτεχνία, είναι λίγα – και τις μεταφράσεις δεν τις υπολογίζω καν: μ’ενδιαφέρει το πρωτότυπο υλικό, πάντα.

Όταν γράφεις, μετά από λίγο καιρό, ξεπερνάς την κόμπλα «η αγγλική είναι καλύτερη για να γράφω για δράκους» και καταλαβαίνεις ότι, ουσιαστικά, «η αγγλική είναι καλύτερη για να γράφω κλισέ πράγματα, η ελληνική καλύτερη για δικές μου δημιουργίες». Σοβαρολογώ. Αν έγραφα στα αγγλικά δεν είμαι σίγουρος αν θα είχα ξεπεράσει τόσο σύντομα κάποια κλισέ. Γράφοντας ελληνικά αναγκάστηκα να αναζητήσω εναλλακτικούς δρόμους. Αντί να γράψω για goblins, να ψάξω να βρω μια δική μου λέξη για κάποιο δικό μου τέρας. Έγινα πιο δημιουργικός εξαιτίας της ελληνικής γλώσσας, που είναι πιο παρθένα στον σύγχρονο χώρο της φανταστικής λογοτεχνίας από ό,τι η αγγλική. Όλα εκείνα τα στερεότυπα που έχουν διαμορφωθεί και κοκαλώσει στα αγγλικά, στα ελληνικά δεν υπάρχουν. Δεν έχεις warlock· αν θες να βρεις έναν μάγο διαφορετικό από τους συνηθισμένους στον φανταστικό κόσμο σου, πρέπει να ψάξεις για μια δική σου λέξη ή φράση: δεν μπορείς να πετάξεις κάτι έτοιμο.

Κι αυτό είναι καλό, νομίζω. Κάνει καλό στη φαντασία σου. Τη βοηθά να ενηλικιωθεί.

Δεν υπάρχει «κατάλληλη» γλώσσα για τίποτα. Είναι ανόητο να το διανοείσαι. Είναι καθαρά θέμα συνήθειας, που μπορείς να την ξεπεράσεις. Και δεν αναφέρομαι καν σε πολιτισμικές ή μυθολογικές παραδώσεις, όπως βλέπετε· μιλάω καθαρά, σκέτα, για τη γλώσσα. Τις λέξεις που βάζεις τη μία μετά την άλλη για να βγάλεις κάποιο νόημα.

Η όλη συνήθειά μας με την αγγλική γλώσσα στη φανταστική λογοτεχνία είναι τόσο μεγάλη που, ορισμένες φορές, μου μοιάζει πως φτάνει στο σημείο παράνοιας. Έχω ακούσει απόψεις ότι φράσεις που βγάζουν κανονικότατο νόημα στα ελληνικά είναι, ουσιαστικά, αγγλικές επειδή... εεε, επειδή έτσι φαίνεται να ταιριάζει! Και δεν μιλάω για κακές μεταφράσεις τύπου «Jack of all trades and master of none» ως «ο Τζακ των πολλών επαγγελμάτων δεν ξέρει κανένα καλά» (που, ναι, βγάζει νόημα, αλλά, εντάξει, είναι αγγλικό λογοπαίγνιο). Μιλάω για περιπτώσεις όπως να γράψεις «ψηλοί, αστραφτεροί πύργοι μέσα στο λυκόφως» και να πει κάποιος «Έλα, ρε φίλε, τι είν’ αυτά; Αυτό είναι καθαρά αγγλικό! Είναι 'tall, gleaming towers in the twilight'». Ε, εκεί τραβάς τα μούσια σου. Ή, ίσως: «There is where you draw your beard»... Δηλαδή, σε λίγο νομίζεις ότι θ’ακούσεις πως, στον διάλογο, ταιριάζει καλύτερα το «said» από το «είπε». Τρελά πράγματα.

Όπως λέγαμε, η συνήθεια είναι που μας έχει φάει. Δεν εμπιστευόμαστε την ίδια μας τη γλώσσα για να εκφράσει νοήματα, απλά και μόνο επειδή τα ίδια νοήματα μπορούν να εκφραστούν και σε μια άλλη γλώσσα. (Μα, εννοείται πως θα μπορούν να εκφραστούν και σε μια άλλη γλώσσα – γι’αυτό είναι οι γλώσσες: για να εκφράζουν νοήματα!)

Όταν ασχοληθείς λίγο πιο ενεργά με τον γραπτό λόγο, και δεν δειλιάσεις να προσεγγίσεις είδη που, δήθεν, ταιριάζουν σε άλλες γλώσσες, συνειδητοποιείς ότι η γλώσσα δεν παίζει κανένα ρόλο. Τουναντίον, πολλές φορές, μια γλώσσα που είναι λιγότερο στερεοποιημένη σ’ένα λογοτεχνικό είδος, όπως η ελληνική στη φανταστική λογοτεχνία, σε ωθεί να γίνεσαι πιο δημιουργικός και να ακολουθείς μονοπάτια που δεν θα μπορούσες πρωτύτερα να φανταστείς.

---