Αυτή είναι μια συνέντευξη που έδωσα στο
Αρχίγραμμα και
στον Νίκο Φάκο, τον Φεβρουάριο του 2017. Μπορείτε να τη διαβάσετε είτε
εκεί είτε παρακάτω.
*
Με τον Κώστα Βουλαζέρη μάς συνδέουν διάφορα κοινά τα οποία δεν τα γνωρίζει ο ένας για τον άλλον. Είναι ένας συγγραφέας που το μνημειώδες έργο του διατίθεται ελεύθερα στο διαδίκτυο. Όμως δεν είναι μόνο αυτό, ούτε η κοντινή μας ηλικιακή σύμπτωση. Είναι, όπως μαντεύω, ότι μεγάλωσε και εκείνος, όπως και εγώ, αναγνωστικά με Τόλκιν, Μούρκοκ, Σαλβατόρε και λοιπούς συγγραφείς της λογοτεχνίας του φανταστικού και της επικής φαντασίας. Γι αυτόν τον λόγο είμαι διπλά χαρούμενος, καθώς θα συνομιλήσω με έναν συγγραφέα που πλέον θαυμάζω. Ας τον απολαύσουμε:
Κώστα σ ευχαριστώ για τη συνομιλία μας. Τι σημαίνει γράφω για σένα;
Βάζω τη μια λέξη πίσω από την άλλη, είτε κάνοντας σχήματα επάνω στο χαρτί είτε πιέζοντας πλήκτρα επάνω στο πληκτρολόγιο.
Πότε πέρασες τη νοητή γραμμή του αναγνώστη στον συγγραφέα;
Μικρός. Βασικά, πολύ μικρός. Μου έχουν πει ότι διηγήθηκα μια απλή ιστορία τότε, αλλά εγώ δεν το θυμάμαι. Υπάρχει μόνο το κείμενο που έμεινε· κάποιος την έγραψε ενώ την έλεγα. Ήμουν μικρότερος από πέντε.
Μετά έγραφα κόμιξ σκίτσο και κείμενο. Αλλά, κυρίως, γύρω στα 12 ήταν που ξεκίνησα να γράφω «κανονική» λογοτεχνία. Ξέρεις, χωρίς εικόνες. Είχα ήδη διαβάσει Τόλκιν, Μούρκοκ, και Σαλβατόρε, αφού τους αναφέρεις κιόλας. Το πρώτο πράγμα που έγραψα έμοιαζε με μια ανάμιξη της ταινίας
Κόναν και του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Τραγικό, ουσιαστικά.
Τι απαντάς στους επικριτές της λογοτεχνίας του φανταστικού ότι δεν είναι αυτό που λέμε λογοτεχνία;
Έχω γράψει ένα ολόκληρο
άρθρο για την υποτιθέμενη «παραλογοτεχνία». Το ερώτημα είναι τι
είναι λογοτεχνία, όχι τι δεν είναι. Αν πεις ότι λογοτεχνία είναι η αφήγηση ιστοριών με μέσο τον γραπτό λόγο, τότε είναι απλά παράλογο να ισχυρίζεσαι πως οποιαδήποτε γραπτή ιστορία, περισσότερο ή λιγότερο φανταστική, δεν είναι λογοτεχνία.
Εκείνο που λένε αυτά τα άτομα είναι, ουσιαστικά, ότι στους ίδιους δεν αρέσουν οι ιστορίες με έντονα τα φανταστικά στοιχεία. Αυτό είναι απλά θέμα γούστου. Ή, ίσως, ψυχολογικό πρόβλημα κατά βάθος. Ξέρεις τι είχε πει η Anaïs Nin; (Ναι, έγραφε ερωτικές ιστορίες, όχι φανταστική λογοτεχνία, αλλά αυτό δεν παίζει ρόλο.) Είχε πει: «Είναι τρομερό δείγμα ανασφάλειας να είσαι καχύποπτος προς το ασυνήθιστο.» ("It is a sign of great inner insecurity to be hostile to the unfamiliar.") Πράγματι.
Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να αναπτύξεις ένα εικονικό σύμπαν στις λευκές σελίδες;
Ένα εικονικό σύμπαν αναπτύσσεται οργανικά, σχεδόν κβαντικά, μπορείς να πεις. Αρχίζεις να γράφεις και το ένα πράγμα οδηγεί στο άλλο. Εντάξει, έχεις και μια κεντρική ιδέα, όμως από κει και πέρα είναι περισσότερο διαισθητικό και εξερευνητικό θέμα παρά επινοητικό. Είναι μια ανάμιξη επινόησης και έμπνευσης. Αν δεν είναι κάτι που απολαμβάνεις δεν πρόκειται να το κάνεις, εννοείται. Όταν γράφω για άλλους κόσμους, αισθάνομαι πως τους ανακαλύπτω.
Πού βασίζεται η κοσμογονία των έργων σου;
Στα ίδια τα έργα μου. Δεν έχω κάποια άλλη βάση. Δεν ακολουθώ κάποιο συγκεκριμένο παράδειγμα. Προφανώς, έχω διάφορες επιρροές, θέλοντας και μη, αλλά πάντα προσπαθώ να ξεκινάω από όσο το δυνατόν περισσότερο μηδέν γίνεται και να χτίζω από εκεί.
Ποιοι συγγραφείς πιστεύεις ότι είναι αυτοί οι οποίοι επηρέασαν περισσότερο το έργο σου;
Κοίτα, κάποιοι που με επηρέασαν παλιότερα ίσως να μη μου έκαναν καλό. (Δε θέλω να πω συγκεκριμένα ονόματα.) Αλλά ίσως, από μια άλλη άποψη, και να μου
έκαναν καλό. Υπό την έννοια ότι εξελίσσεσαι από εκεί προς κάτι άλλο. Πέραν τούτου, όλοι οι συγγραφείς που με έχουν κάπως επηρεάσει είναι πάρα πολλοί για να τους αναφέρω. Ακόμα και σήμερα βρίσκω συγγραφείς που με επηρεάζουν με διάφορους τρόπους. Μπορεί, για παράδειγμα, να μη μου αρέσει γενικά αυτό που γράφουν αλλά να μου αρέσει μια λεπτομέρεια η οποία μου φαίνεται ότι έχει γούστο. Ή μπορεί να μου αρέσει το έργο τους από μια πλευρά και μόνο ενώ από την άλλη πλευρά να το απορρίπτω.
Η επιρροή μπορεί να είναι ποικιλόμορφη. Θέλεις να κάνω και μια λίστα; Θα κάνω και μια λίστα, αλλά θα είναι μεγάλη και δεν νομίζω ότι έχει ιδιαίτερο νόημα (και μαρέσει έτσι, χωρίς κόμματα, αν θέλεις): Tolkien Moorcock Zelazny Howard Lovecraft Erikson Martin Mieville Μπαλάνος Aldiss Robert-Anton-Wilson Clark-Ashton-Smith M-John-Harrison Glen-Cook Herbert Feist Farmer Jacqueline-Carey J-G-Ballard. Ξεχνάω κι άλλους, σίγουρα. Δεν έχει σημασία. Αν πρέπει να ξεχωρίσω
ελάχιστους (αδικώντας έτσι αρκετούς άλλους): Frank Herbert, Roger Zelazny, M. John Harrison.
Μίλησέ μας για τη σειρά βιβλίων στη μυθοπλασία του Άρμπεναρκ
Τι μπορώ να πω παραπάνω από,τι ήδη γράφω στο
site του Άρμπεναρκ; Ξεκίνησε οργανικά σαν ιστορία. Απλά άρχισα να γράφω, και εξελίχτηκε από εκεί. Είναι, αναμφίβολα, μια κοσμοϊστορική αφήγηση: μεγάλα πράγματα συμβαίνουν στον κόσμο του Άρμπεναρκ σαυτά τα βιβλία, ο οποίος είναι ένας αρχαϊκός κόσμος. Επιπλέον, ήθελα να ξεφύγω από τα συνηθισμένα μοτίβα των μάγων του φανταστικού, έτσι οι μάγοι στον Άρμπεναρκ είναι κάπως διαφορετικοί, ελπίζω. Επίσης, υπάρχει μια παράξενη φυλή που ονομάζονται Μαγκραθμέλιοι και χρησιμοποιούν ένα είδος φανταστικής τεχνολογίας που δεν νομίζω ότι θα μπορούσε να υπάρξει στον κόσμο μας. Είναι οι «κακοί» της ιστορίας. Αρχικά, τουλάχιστον.
Δεν ξέρω πώς αλλιώς να περιγράψω τη σειρά. Είναι από εκείνες τις ιστορίες που τα γεγονότα βγαίνουν το ένα μέσα από το άλλο, ώσπου φτάνουν σε κάποια κατάληξη που δεν θα ήταν εύκολο να την προδιαγράψεις. Δεν ακολουθεί κάποιο συγκεκριμένο πλάνο.
Μίλησέ μας για τη σειρά βιβλίων "το παιχνίδι των Ράζλερ"
Αυτή τη σειρά την ξεκίνησα, αρχικά, για να δω ότι μπορούσα να ξαναγράψω κάτι μεγάλο σαν την
Άρμπεναρκ: Η Επιστροφή των Θεών. Για να πείσω τον εαυτό μου ότι δεν ήταν τυχαίο, ότι όντως μπορούσε να ξαναγίνει. Αλλά δεν είναι το ίδιο πράγμα με τη σειρά του Άρμπεναρκ, παρότι τα γεγονότα εκτυλίσσονται πάλι σε αρχαϊκό κόσμο και είναι αρκετά κοσμοϊστορικά. Δεν υπάρχουν «μάγοι» όπως στον Άρμπεναρκ, ή όπως σε πολλά άλλα βιβλία φαντασίας. Η μαγεία στην Κουαλανάρα (τον κόσμο του
Παιχνιδιού των Ράζλερ) είναι οργανική: είναι ένα με τον ίδιο τον κόσμο και τους λαούς του. Και περιλαμβάνει και κάποια μυστικιστικά στοιχεία που θεωρούνται δεδομένα και στον πραγματικό μυστικισμό, όπως έμαθα αργότερα. Όταν το έγραψα δεν το ήξερα· ήταν τυχαίο. Παράξενη συγχρονικότητα, ίσως, θα μπορούσες να πεις.
Και πάλι, δεν είναι εύκολο να μιλήσω για ολόκληρη την ιστορία του
Παιχνιδιού των Ράζλερ με λίγα λόγια. Ξεκινά από δυο περίεργους τύπους, γιους ενός ακρίτα, στα πέρατα της Μεγάλης Στέπας και φτάνει να παίζει με τα όρια της πραγματικότητας του κόσμου στον οποίο διαδραματίζεται, ενώ σέχει οδηγήσει μέσα από δεκάδες περιπέτειες, πολέμους, πολιτικές δολοπλοκίες, και παράξενες μαγείες.
Μίλησέ μας για το "Θρυμματισμένο σύμπαν"
Αυτό είναι ακόμα πιο δύσκολο από τα προηγούμενα. Στο
site του Θρυμματισμένου Σύμπαντος γράφω ήδη αρκετά για το είδος αυτού του κόσμου. Είναι ένας πολυσύνθετος κόσμος αποτελούμενος από πολλές διαστάσεις. Η κάθε διάσταση είναι, ουσιαστικά, ένας κόσμος από μόνη της. Και δεν είναι απλοϊκή· δεν περιλαμβάνει ένα, δυο στοιχεία όχι πάντα. Μπορεί να είναι από ένα ανοιχτό πεδίο όλο καυτές πέτρες, μέχρι ένα μέρος με τρεις ηπείρους γεμάτες χώρες με μπλεγμένα έθιμα και άγρια πολιτικά παιχνίδια.
Επίσης, αυτοί οι κόσμοι του Θρυμματισμένου Σύμπαντος δεν είναι αρχαϊκού τύπου όπως στον Άρμπεναρκ ή στο
Παιχνίδι των Ράζλερ. Έχουν τεχνολογία που από ορισμένες απόψεις μοιάζει με τη δική μας αλλά, κατά βάση, είναι κάτι το τελείως διαφορετικό. Το ίδιο ισχύει για τις κουλτούρες και τις κοινωνικοπολιτικές δομές. Ακόμα και οι νόμοι της φύσης αλλάζουν από διάσταση σε διάσταση.
Στον πρώτο κύκλο τα βιβλία του οποίου υπάρχουν στο site και μπορεί οποιοσδήποτε να τα κατεβάσει και να τα διαβάσει δωρεάν (κι αν θέλει να κάνει δωρεά, τελείως προαιρετικά) το βασικό θέμα είναι η Συμπαντική Παντοκρατορία: μια πολιτική οντότητα με σκοπό να έχει ολόκληρο το Γνωστό Σύμπαν υπό τον έλεγχό της. Κάποιοι επαναστάτες, φυσικά, αντιδρούν. Μοιάζει με Star Wars έτσι όπως το περιγράφω, το ξέρω, αλλά δεν έχει
καμία σχέση. Ούτε καν Darth Vader.
Τώρα γράφω τον δεύτερο κύκλο, ο οποίος ιστορικά είναι μετά από τον πρώτο, αλλά μπορείς να τον διαβάσεις ανεξάρτητα. Αποτελείται από διάφορες ιστορίες, που δεν είναι όλες η μία συνέχεια της άλλης. Και περιέχουν πολλά παράδοξα και σουρεαλιστικά στοιχεία πιθανώς περισσότερα από,τι οι ιστορίες του πρώτου κύκλου. Κάποια στιγμή στο σύντομο μέλλον θα αρχίσω να τις δημοσιεύω. Ορισμένες περιλαμβάνουν τελείως διαφορετικά πράγματα από οτιδήποτε μπορείς να συναντήσεις σε βιβλία φαντασίας όπως, για παράδειγμα, ραλίστες.
Ψάχνω μια ορολογία για το «είδος» του Θρυμματισμένου Σύμπαντος, γιατί συνέχεια ξεφεύγει από αυτό που έχει συνηθιστεί να ορίζεται ως φανταστική λογοτεχνία/fantasy ή επιστημονική φαντασία. Είναι, νομίζω, μια ανάμιξη φανταστικής λογοτεχνίας και μαγικορεαλιστικών και σουρεαλιστικών στοιχείων, ενώ κατά περίσταση περιέχει και δόσεις νουάρ, (cyber)punk, urban mystery, erotica, και άλλα πιθανώς.
Μίλησέ μας για τους "εξόριστους της Σερανβέλ"
Είναι μια ιστορία που διαδραματίζεται στον κόσμο του Άρμπεναρκ, αλλά σε άλλη περιοχή: στη Σερανβέλ, την Πόλη των Ανοιγμάτων. Τα υπόλοιπα τα λέει η περίληψη των βιβλίων. Όταν το έγραψα, μετά από το
Παιχνίδι των Ράζλερ, ήθελα να κάνω δύο πράγματα: (α) να γράψω κάτι που δεν θα είναι κοσμοϊστορικό· με είχαν κουράσει οι κοσμοϊστορικές αφηγήσεις· (β) να γράψω κάτι που θα ήταν πιο εύκολο να τυπώσεις και να εκδόσεις και, ίσως, να το πουλήσεις.
Μίλησέ μας για την "Κόρη της φλόγας"
Ακόμα μια ιστορία που διαδραματίζεται στον κόσμο του Άρμπεναρκ, αλλά σε άλλη περιοχή: στη Σερανβέλ, την Πόλη των Ανοιγμάτων. Την έγραψα γιατί ήθελα κάτι διαφορετικό ύστερα από την εξαλογία του
Άρμπεναρκ: Η Επιστροφή των Θεών. Μια μυστηριώδης πόλη, μια μυστηριώδης θρησκεία, μυστικά, και τέτοια πράγματα.
Ποιες εμμονές διακρίνεις στη γραφή σου;
Υποθέτω πως εννοείς πράγματα που επαναλαμβάνονται συχνά στις ιστορίες μου; Δεν ξέρω. Βασικά, προσπαθώ να μην επαναλαμβάνομαι. Ίσως αυτό να είναι μια εμμονή. Μαρέσουν επίσης οι λαβυρινθώδεις πλοκές με πολλούς χαρακτήρες. Πάντα έχω δυναμικές γυναίκες μέσα στις ιστορίες. Συνήθως έχω κατασκόπους. Και προδότες. Και παράξενα υπερβατικά πράγματα. Και περίεργες μυστικές οργανώσεις. Και ψυχεδελικά στοιχεία ή καταστάσεις ή σκηνικά. Αλλά δεν πιστεύω στις εμμονές. Πιστεύω στο να τις υπερβαίνεις, στο να μεταμορφώνεσαι συνεχώς ενώ, συγχρόνως, διατηρείς ένα κάποιο ύφος.
Οι εκδόσεις Φανταστικός Ορίζοντας είναι εν ενεργεία εκδόσεις ή ήταν το μέσον για προώθηση του έργου σου;
Θα ήθελα να ήταν εν ενεργεία εκδόσεις, αν η ελληνική αγορά του βιβλίου ήταν τέτοια που μπορούσε να στηρίξει μικρούς εκδότες που
δεν χρηματοδοτούνται από εξωτερικούς παράγοντες. Αλλά δεν φαίνεται να μπορεί να το κάνει αυτό. Δεν φαίνεται να ευνοεί την υγιή οικονομική δραστηριότητα όπου δίνεις κάποια λεφτά, παίρνεις πίσω κάποια λεφτά, και έτσι συνεχίζεις. Εδώ και χρόνια, ακόμα και προ-Κρίσης, πολλοί εκδότες διατηρούνταν παίρνοντας δάνεια πάνω στα δάνεια, ή λαμβάνοντας επιδοτήσεις ή κάνοντας ουσιαστικά ξέπλυμα χρήματος. Αυτό δεν είναι υγιής οικονομία, και είναι ένα μέρος του προβλήματος του γιατί καταλήξαμε εδώ όπου καταλήξαμε (πέρα από τις κυβερνητικές κομπίνες, που φυσικά είναι τελείως φανταστικές· φυσικά...). Δυστυχώς, δεν έχω τόσα λεφτά ώστε να τα πετάω για να τυπώνω βιβλία
μακάρι να ήμουν τόσο πλούσιος αλλά δεν είμαι οπότε... ο νοών νοείτω.
Τα βιβλία σου μπορούν να βασιστούν περιπέτειες σε παιχνίδια ρόλων και αν ναι οφείλεται στο ότι έχεις κι εσύ ασχοληθεί μ αυτά;
Δεν έχω ποτέ στο μυαλό μου παιχνίδια όταν γράφω λογοτεχνία. Αλλά υποθέτω μπορείς να παίξεις RPG σε ό,τι σκηνικό θέλεις.
Ο αναγνώστης διαβάζει ηλεκτρονικά βιβλία;
Ο αναγνώστης διαβάζει τα πάντα. Προσωπικά, διαβάζω πλέον πολύ περισσότερα ηλεκτρονικά βιβλία παρά χάρτινα. Εκτός των άλλων, είναι και πιο βολικά στο χέρι. Έχεις μια μικρή, ελαφριά συσκευή, πατάς ένα κουμπί, γυρίζεις τις σελίδες. Αν είναι και με ηλεκτρονικό μελάνι, ακόμα καλύτερα· δεν έχει ούτε ακτινοβολία. Βασικά, καλύτερο από το χαρτί.
Κάποια από τα βιβλία σου έχουν έναν τεράστιο όγκο σελίδων, ποιον τρόπο θα πρότεινες στον αναγνώστη να τα διαβάσει;
Λέξη-λέξη, πρόταση-πρόταση, παράγραφο-παράγραφο, σελίδα-σελίδα. Πώς αλλιώς;
Αλλά υποθέτω ότι εννοείς πως, καθότι μεγάλα, τρομάζουν. Τι να απαντήσω σαυτό; Αν όντως σαρέσει κάτι, το διαβάζεις· δεν έχει σημασία ο αριθμός των σελίδων. Ανέκαθεν έτσι διάβαζα, κι ακόμα έτσι διαβάζω. Προτιμώ να διαβάσω ένα τεράστιο βιβλίο που πραγματικά μαρέσει παρά δέκα βιβλία που με αφήνουν ψιλοαδιάφορο. Ελπίζω πως δεν είμαι ο μόνος.
Ποια η γνώμη σου για την ανοικτή λογοτεχνική σκηνή;
Μιλάς για τα δωρεάν ηλεκτρονικά βιβλία, σωστά; Είναι ό,τι καλύτερο έχει συμβεί στη λογοτεχνία τα τελευταία 2.000 χρόνια.
Συχνά αναφέρεσαι στο Χάος. Από που αυτή η επιρροή, πώς αντιλαμβάνεσαι το χάος στις ιστορίες σου εσύ και πώς ο αναγνώστης;
Αναφέρομαι στο Χάος; Πού, μα τα μυαλά του Σκοτοδαίμονος (όπως θα έλεγαν στη Ρελκάμνια του Θρυμματισμένου Σύμπαντος); Αντιθέτως, αποφεύγω στερεοτυπικές δυνάμεις όπως Χάος και Τάξη, ή Καλό και Κακό. Έχουν γραφτεί πολλές φορές από παλιότερους συγγραφείς. Κάποιες από αυτές τις ιστορίες είναι πολύ καλές δεν τις σνομπάρω μαυτό που λέω αλλά έχω την εμμονή (;) να μην επαναλαμβάνω ούτε καν αυτά που διαβάζω. Θέλω να εξερευνώ καινούργια πράγματα. Να ανακαλύπτω κρυμμένους, ξεχασμένους, ή καινούργιους δρόμους.
Ποιο πιστεύεις είναι το ηλικιακό κοινό που διαβάζει τις ιστορίες σου; Έχει όρια η Φαντασία;
Η φαντασία φυσικά και δεν έχει όρια. Τις ιστορίες μου μπορεί να τις διαβάσει όποιος θέλει, αν και υποθέτω πως οι περισσότερες δεν απευθύνονται σε πολύ μικρές ηλικίες, καθώς περιέχουν ιδέες που δεν ξέρω αν θα ενδιέφεραν παιδιά, και επίσης περιλαμβάνουν ερωτικές και βίαιες σκηνές που πολλές θα θεωρούνταν «ακατάλληλες», είμαι σίγουρος.
Ποιό βιβλίο διαβάζεις αυτόν τον καιρό;
Τσέκαρε το blog που έχω γιαυτόν ακριβώς τον σκοπό: weird-readings.tumblr.com.
Γράψε μας το αγαπημένο σου εδάφιο από τα βιβλία σου ή από κάποιο αγαπημένο βιβλίο άλλου συγγραφέα?
Ξέχνα το. Δεν έχω τόσο αγαπημένα εδάφια. Ούτε καν από το Amber του Zelazny. Μόνο από το
Dune, ίσως. Fear is the mind-killer, και τα λοιπά. Αλλά αυτό είναι Ζεν ουσιαστικά.
Το αγαπημένο μου κομμάτι από τα βιβλία μου είναι πάντα αυτό που γράφω εκείνη τη στιγμή.
Ποιoί είναι οι αγαπημένοι σου συγγραφείς;
Δεν το είπαμε ήδη; Zelazny και Herbert, κυρίως. Ίσως και κανένας άλλος που τώρα μου διαφεύγει.
Ποια η πηγή έμπνευσής σου;
Οτιδήποτε υπάρχει και δεν υπάρχει στον κόσμο. Όπως λένε στο Ζεν: ακόμα και τα πράγματα που δεν υπάρχουν, κι αυτά υπάρχουν.
Απευθυνόμενος στους πρωτοεμφανιζόμενους και δόκιμους γραφιάδες, ποιά η συμβουλή σου για τη συγγραφή ενός βιβλίου;
Δεν έχω καμια πολύ συγκεκριμένη συμβουλή να δώσω, πέρα από το γράφεις συνέχεια, και να γράφεις πάντα εκείνο που αισθάνεσαι πως σε οδηγεί η ψυχή σου. Και να διαβάζεις πράγματα που πιστεύεις ότι έχουν κάτι να σου προσφέρουν να σε εμπνεύσουν ή να σε διδάξουν, με κάποιο τρόπο.
Τί έχει κρυμμένο το συρτάρι σου αδημοσίευτο;
Πολλά βιβλία του δεύτερου κύκλου του Θρυμματισμένου Σύμπαντος· κάποια παλιότερα βιβλία μου που είναι της πλάκας (αλλά τότε μου άρεσαν)· κάποια σουρεαλιστικά κείμενα αυτόματης γραφής που ίσως να δημοσιεύσω στο σύντομο μέλλον· τρία ποιήματα που δεν μοιάζουν με τα περισσότερα ποιήματα αλλά είναι σαν κωδικοποιημένες ιστορίες που ο αναγνώστης πρέπει να αποκωδικοποιήσει· ένα άρθρο που θα ανεβεί στο site μου μέσα στον μήνα σχετικά με το αν η ελληνική γλώσσα είναι σεξιστική και ρατσιστική· και άλλα πράγματα που πιθανώς ξεχνάω.
Ποιος είναι ο αγαπημένος σου ήρωας και ποιος αντιήρωας;
Σαρέσουν, όμως, οι δύσκολες ερωτήσεις, ε; Ίσως ίσως ο αγαπημένος μου ήρωας να είναι ο Corwin από το
Amber του Roger Zelazny, γιατί ο τύπος είναι τόσο cool που δεν μπορείς να μην τον συμπαθήσεις.
Αντιήρωας; Χμμμμ... Εντάξει, σκέφτηκα έναν: ο Captain Quire, από τη
Gloriana του Moorcock.
Τί πιστεύεις για την ανοικτή λογοτεχνία στο διαδίκτυο; Ποιες οι δυνατότητες του διαδικτύου για έναν συγγραφέα;
Όπως είπα παραπάνω, νομίζω πως είναι το καλύτερο πράγμα που συνέβη στη λογοτεχνία τα τελευταία 2.000 χρόνια. Μέσα από το διαδίκτυο μπορείς να δημοσιεύσεις ένα βιβλίο χωρίς να περνά από τους «μηχανισμούς» της αγοράς. Αυτό είναι καλό. Απελευθερώνει την τέχνη. Τη διαχωρίζει από το χρήμα· ή, τουλάχιστον, έχει τη δυνατότητα να το κάνει αν ποτέ βάλουμε μυαλό ως ανθρωπότητα.
Μπορείς να υποστηρίξεις ότι έτσι παρουσιάζονται και πολλά «τέρατα»· αλλά θες να πεις ότι ούτως ή άλλως
δεν παρουσιάζονται «τέρατα» ακόμα και μέσα από τους μηχανισμούς της αγοράς; Το θέμα, σε τελική ανάλυση, είναι ποιος κάνει κουμάντο για να δεις ποιου τα τέρατα υποχρεώνεσαι εμμέσως να διαβάσεις. Στο ελεύθερο διαδίκτυο δεν είναι το ίδιο εύκολο να κάνεις κουμάντο όπως στην αγορά. Στην αγορά, αν έχεις ανθρώπους που έχουν πιάσει συγκεκριμένα πόστα, αυτοί προωθούν ό,τι θέλουν να προωθήσουν και μπλοκάρουν ό,τι θέλουν να μπλοκάρουν. Στο διαδίκτυο, αν κι εκεί γίνονται πολλές κομπίνες, τα πράγματα είναι πιο ελεύθερα. Και πάντα προτρέπω τον κόσμο να σκέφτεται όσο πιο ελεύθερα μπορεί και να διατηρεί το διαδίκτυο όσο πιο ελεύθερο μπορεί να είναι.
Ποιο βιβλίο είχε την μεγαλύτερη ανταπόκριση από τους αναγνώστες σου; Περίμενες ότι θα ήταν αυτό;
Για να είμαι ειλικρινής, δεν ξέρω ποιο βιβλίο έχει τη μεγαλύτερη ανταπόκριση. Στην αγορά είναι εύκολο να το μετρήσεις από τις πωλήσεις αν και οι πωλήσεις δεν σημαίνουν απαραίτητα ότι κάποιος το διάβασε, απλά ότι κάποιος το αγόρασε, αλλά τέλος πάντων. Όταν δίνεις το 90% των βιβλίων σου δωρεάν, δεν είναι απλό να πεις ποιο έχει μεγαλύτερη ανταπόκριση. Θα μπορούσα να κάνω κάποιες υποθέσεις μετρώντας τα downloads, αλλά έχω χάσει τη μέτρηση για τα downloads των pdf, τα οποία είναι και τα περισσότερα κατεβαίνουν πιο πολλές φορές από,τι τα mobi και τα epub. Δεδομένης της χαοτικής φύσης του διαδικτύου, δεν μπορώ να δώσω απάντηση που βγάζει κανένα νόημα. Και, για να είμαι ειλικρινής, δεν με απασχολεί ιδιαίτερα το θέμα.
Διαβάζεις από εμένα ό,τι θέλεις να διαβάσεις, και δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα μαυτό. Εγώ πάντα θα συνεχίσω να γράφω τα πράγματα που αισθάνομαι πως με καλούν να τα γράψω.