Νέα
13/9/2015
Περί Γραφής: Οι Προφητείες στη Φανταστική Λογοτεχνία
Διάφορες σκέψεις και τρόποι για τη χρήση της προφητείας μέσα σε μια φανταστική αφήγηση
Αν κάνεις μια σύντομη έρευνα στις πραγματικές προφητείες μέσα στην Ιστορία, δεν θα δυσκολευτείς να δεις ότι δεν είναι καθόλου ξεκάθαρες. Είναι σκιώδη λόγια. Αβέβαια. Πολλοί μπορούν άνετα να τις αμφισβητήσουν, να πουν ότι είναι απλώς σαχλαμάρες.
Στη φανταστική λογοτεχνία δεν συμβαίνει αυτό. Εκεί, συνήθως, οι προφητείες είναι πολύ συγκεκριμένα πράγματα. Ίσως να είναι λίγο αινιγματικές, αλλά πολύ γρήγορα κάποιος συμπεραίνει ότι, για παράδειγμα, η προφητεία σημαίνει πως ο ήρωας πρέπει να πάρει το Ξίφος των Αρχαίων από τα βουνά για να σκοτώσει τον τρομερό δαίμονα που ήρθε από κάποια Κόλαση. Είναι ένα πολύ κλασικό σκηνικό.
Αν και οι περιστάσεις στη φανταστική λογοτεχνία δεν είναι πάντα έτσι, νομίζω γενικά ότι η φανταστική λογοτεχνία έχει πολλά να διδαχθεί από τις αληθινές προφητείες. Μια προφητεία πρέπει να είναι κάτι το παράξενο, το τόσο αμφιλεγόμενο και αινιγματικό που ποτέ δεν μπορείς να είσαι απόλυτα βέβαιος τι ακριβώς σημαίνει – μόνο υποθέσεις μπορείς να κάνεις.
Οι διάφορες μαντικές μέθοδοι δεν δίνουν ξεκάθαρα αποτελέσματα. Δεν είναι σαν να κατεβάζεις πληροφορίες από το Διαδίκτυο· είναι σαν να κοιτάζεις μέσα σ’έναν θολό καθρέφτη, ή πίσω από ομίχλη. Βλέπεις κάποιες σκιερές μορφές, όμως τίποτα πιο συγκεκριμένο.
Μπορείς, βέβαια, να πεις ότι στον δικό σου φανταστικό κόσμο οι προφητείες είναι ξεκάθαρες, είναι το αντίστοιχο του πατάω-κουμπί-πληροφορία-παίρνω. Αλλά τότε δεν είναι προφητείες. Απλά είναι μια μέθοδος για να αποκτάς πληροφορίες. Υπάρχει διαφορά.
Πιστεύω ότι η προφητεία πρέπει να χρησιμοποιείται με τρόπο αινιγματικό και παράξενο, σε οτιδήποτε φανταστικό κόσμο κι αν γράφει κάποιος.
Η Πυθία, για παράδειγμα, είχε πει ότι θα νικούσαν τον Ξέρξη με τα ξύλινα τείχη. Κανείς δεν ήξερε αν μιλούσε κυριολεκτικά, αλλά τελικά αποδείχτηκε ότι τα «ξύλινα τείχη» ήταν τα πλοία. Θα μπορούσαν, όμως, ίσως να είχαν νικήσει τον Ξέρξη και αλλιώς. Η προφητεία δεν ήταν «Πολεμήστε με πλοία και τη νίκη θα σας δώσουν». Η προφητεία ήταν «Χρησιμοποιήστε τα ξύλινα τείχη». Κάτι παράξενο, παράλογο ίσως, που μπορεί να ερμηνευτεί με διάφορους τρόπους.
Άλλο παράδειγμα είναι οι Προφητείες του Νοστράδαμου, που κι αυτές μπορείς να τις εξηγήσεις με διάφορους τρόπους. Ή ίσως, τελικά, να μη βγάζουν και κανένα νόημα απολύτως.
Και τι να πεις για την Αποκάλυψη του Ιωάννη; Εκεί απλά το θέμα είναι χάος.
Οι προφητείες μέσα σε μια λογοτεχνική ιστορία πρέπει να δημιουργούν την ίδια αίσθηση. Μια αίσθηση αποπροσανατολισμού και μυστηρίου.
Αναφέρω μερικούς τρόπους που οι προφητείες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην αφηγηματική τέχνη. Αυτοί οι τρόποι δεν αναιρούν πάντα ο ένας τον άλλο. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις πολλούς μαζί χωρίς πρόβλημα.
Το πιο συνηθισμένο είναι η προφητεία να δένει όλη την πλοκή. Αυτές είναι προφητείες που, ουσιαστικά, δημιουργούν την ιστορία. Είναι λόγια ή οράματα που αποκαλύπτουν ότι, για παράδειγμα, κάποιος πρέπει να πάει κάπου και να κάνει κάτι προκειμένου να σώσει τον λαό. Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν οι προφητείες που υποδεικνύουν ότι ο ήρωας πρέπει να βρει ένα μαγικό σπαθί στον Κάτω Κόσμο για να σκοτώσει έναν διαβολικό θεό. Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν οι προφητείες που λένε ότι κάποιος μάγος πρέπει να βρει τρεις προμάχους χαμένους μέσα σε μια μυστηριώδη ήπειρο και να τους κάνει να συνεργαστούν για να φέρουν ειρήνη και ισορροπία στον κόσμο.
Αυτού του είδους οι προφητείες πιθανώς να φαίνεται, αρχικά, ότι πρέπει να είναι επίπεδες και συγκεκριμένες, χωρίς μυστήριο. Αλλά δεν είναι ανάγκη να είναι έτσι. Μπορούν να είναι περίεργες και μπερδεμένες, να μη βγάζουν εύκολα νόημα. Μπορούν να είναι σαν τα «ξύλινα τείχη», αμφιλεγόμενες. Ίσως, τελικά, η προφητεία να μην εννοούσε εκείνο που ο ήρωάς μας νόμιζε· ίσως να εννοούσε κάτι παρεμφερές. Ή ίσως την προφητεία να την αποκωδικοποιούν σταδιακά οι πρωταγωνιστές μας καθώς η ιστορία προχωρά, όχι όλα να αποκαλύπτονται σε ένα κεφάλαιο και, μετά, το θέμα να είναι διαδικαστικό.
Ένας άλλος τρόπος για να χρησιμοποιήσεις την προφητεία είναι ως ακόμα ένα στοιχείο μέσα στην ιστορία σου. Δεν χρειάζεται να είναι κάτι το κοσμοϊστορικό, ή κάτι που δένει ολόκληρη την πλοκή, που δημιουργεί αρχή και τέλος στο βιβλίο. Μπορεί η προφητεία απλά να αποκαλύπτει ένα χρήσιμο στοιχείο στους ήρωες, αν την αποκωδικοποιήσουν σωστά. Ή μπορεί να τους διευκολύνει κάπως. Η προφητεία μπορεί να παρουσιάζεται ως κάτι το παράπλευρο, όπως οτιδήποτε άλλο. Δεν είναι ανάγκη πάντα να είναι σημαντική.
Η προφητεία μπορεί, επίσης, να χρησιμοποιηθεί ως δρόμος για να βγει η πλοκή από αδιέξοδο. Αν η ιστορία έχει φτάσει σε κάποιο αδιέξοδο σημείο, μια έξυπνα φτιαγμένη προφητεία μπορεί να την κάνει να συνεχίσει χωρίς να μειωθεί το ενδιαφέρον. Για παράδειγμα, οι βασικοί χαρακτήρες είναι αποκλεισμένοι σ’έναν διαστημικό σταθμό που βρίσκεται σε κατάσταση πολιορκίας, αλλά θέλουν να φύγουν γιατί έχουν άλλες δουλειές αλλού. Τι κάνουν; Δε φαίνεται να υπάρχει λογικός τρόπος διαφυγής. Μετά, όμως, συναντούν έναν παράξενο μάντη που τους λέει μια προφητεία, και μέσα από αυτή την προφητεία, με άλματα λογικής, φτάνουν σε κάποιο συμπέρασμα που αν έφταναν χωρίς τη βοήθεια της προφητείας θα φαινόταν παράλογο.
Η προφητεία μπορεί, όμως, να είναι και μέρος του σκηνικού. Τίποτα το πολύ ιδιαίτερο. Απλά για να χρωματίζει τον φανταστικό κόσμο. Όχι πως αυτό είναι «απλό». Πιθανώς, μάλιστα, να είναι πολύ σημαντικό. Αλλά το θέμα εδώ είναι ότι δεν επηρεάζει άμεσα την πλοκή. Ίσως στη χώρα όπου βρίσκεται η ηρωίδα μας να υπάρχει μια προφητεία σχετικά με την άφιξη του Περιπλανώμενου Θεού. Διαφορετικά ερμηνεύει ο ένας την προφητεία, διαφορετικά ο άλλος (κάτι σαν την Αποκάλυψη), και μέσα από αυτό δημιουργούνται διάφορα σκηνικά στον κόσμο της ηρωίδας μας – όπως σέχτες, φατρίες, αιρέσεις, και τα λοιπά. Δεν είναι βασικό μέρος της πλοκής της αφήγησης αλλά παίζει ρόλο γιατί αποτελεί υπόβαθρο.
Οι προφητείες μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως πολιτικό εργαλείο. Δεν είναι ανάγκη καν να είναι αληθινές· ίσως να είναι ψεύτικες. Κάποιοι (ιερείς, μάντεις, πολιτικοί, μυστικιστές) μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια προφητεία προκειμένου να ωθήσουν την κοινωνία προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις, για δικό τους όφελος. Για παράδειγμα, με τη χρήση μιας προφητείας, μπορείς να υποκινήσεις έναν ιερό πόλεμο ή ένα κυνήγι μαγισσών. Ή μπορείς να υποκινήσεις τους πλουτοκράτες μιας χωράς να φτιάξουν μια ουτοπία επάνω σ’ένα νησί, αντί να ξοδεύουν τα λεφτά τους σε κραιπάλες.
Η προφητεία έχει τη δύναμη, επιπλέον, να αποκαλύπτει διάφορα ενδιαφέροντα πράγματα για τους χαρακτήρες. Μέσα από το πώς ερμηνεύει κάποιος μια προφητεία, ή πώς αντιδρά προς αυτήν, φαίνεται η προσωπικότητά του ή, τουλάχιστον, ορισμένα στοιχεία της. Κάποιος που είναι φοβητσιάρης μπορεί να θεωρήσει ότι πρέπει όντως να κρυφτεί πίσω από «ξύλινα τείχη» όταν έρχεται ο γιγάντιος στρατός εναντίον του (και, φυσικά, θα ποδοπατηθεί). Κάποιος πιο έξυπνος μπορεί να σκεφτεί ότι τα πλοία είναι «ξύλινα τείχη». Κάποιος που είναι επιθετικός μπορεί να σκεφτεί ότι πρέπει να φτιάξουν πελώριους ξύλινους πύργους με καταπέλτες επάνω, ώστε να χτυπάνε τον εχθρό προτού πλησιάσει, από μεγάλη απόσταση.
Άλλοι χαρακτήρες πιθανώς να μην εμπιστεύονται τις προφητείες επειδή τις θεωρούν «παράλογες»· άλλοι επειδή τις θεωρούν «δαιμονικές»· άλλοι επειδή απλά τις φοβούνται – αυτό δείχνει κάτι για το πώς λειτουργεί το μυαλό τους.
Αλλά οι προφητείες μπορούν να αποκαλύψουν και πράγματα για τον κόσμο, όχι μόνο για τους χαρακτήρες. Μέσα από μια προφητεία, μπορεί να φανεί πώς αντιδρούν οι κοινωνίες και οι άρχοντές τους· ή μια προφητεία μπορεί να αποτελέσει δρόμο ώστε να παρουσιαστεί ένα καινούργιο νησί στον κόσμο που μέχρι τότε ήταν «χαμένο». Ή, για παράδειγμα, το ιερατείο μιας θεάς και το ιερατείο μιας άλλης μπορεί να ερμηνεύουν διαφορετικά μια αρχαία προφητεία που δόθηκε προτού έρθουν οι θεές τους στον κόσμο. Αυτό μάς δείχνει πώς δρουν τα συγκεκριμένα ιερατεία και ποια είναι τα πιστεύω τους.
Η προφητεία είναι, γενικά, ένα εργαλείο πολύ χρήσιμο στη φανταστική λογοτεχνία. Όσο πιο δημιουργικά σκέφτεσαι γι’αυτό τόσο καλύτερες ιστορίες θα σε βοηθήσει να γράψεις.
(ΣημείωσηΣημείωση για τα Περί Γραφής 
Αν είσαι φυσιολογικός αναγνώστης δε χρειάζεται να διαβάσεις αυτό το κομμάτι. Αν είσαι από εκείνους που θα σκεφτούν «Και ποιος νομίζει ότι είναι αυτός που θα μιλήσει για τη συγγραφή;», ή «Πολύ σπουδαίος δεν την έχει δει για να μας λέει πώς θα γράφουμε;», ή κάτι παρόμοια κολακευτικό για το άτομό μου, τότε είσαι το Πράσινο Ανθρωπάκι, και μπορείς να συνεχίσεις να διαβάζεις. Αγαπητό Πράσινο Ανθρωπάκι, Στα Περί Γραφής μιλάω για ορισμένες από τις συγγραφικές μου εμπειρίες, και δίνω κάποιες συμβουλές ή κατευθυντήριες γραμμές για νέους (όχι, απαραιτήτως, ηλικιακά) συγγραφείς. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό: εμπειρίες, σκέψεις, συμπεράσματα. Το διαβάζεις, κι αν πιστεύεις ότι σου λέει κάτι ενδιαφέρον, έχει καλώς· αν πιστεύεις ότι δε σ'ενδιαφέρει, ή αν διαφωνείς κάθετα, το αγνοείς. Τουλάχιστον, αυτό κάνω εγώ όταν διαβάζω παρόμοια άρθρα: αν θεωρώ ότι λέει κάτι ενδιαφέρον, το διαβάζω με ευχαρίστηση· αν θεωρώ ότι δεν με ενδιαφέρει, το αγνοώ. Να το έχεις αυτό υπόψη σου όταν διαβάζεις τα Περί Γραφής. Δεν είναι δεσμευτικά, ούτε κανένας νόμος· είναι, απλώς, μερικές σκέψεις, γνώμες, και εμπειρίες μου. για τα Περί Γραφής.)
